چکیده نقد ادبی یکی از اساسی‏‌ترین و پُرچالش‎‏ترین حوزه‌‏های درسی ادبیات است. کتاب النقد الأدبی أصوله و مناهجه ـ که اواخر نیمة اول قرن بیست میلادی برای اولین بار به‏‌چاپ رسید ـ از کتاب‏‌هایی است که در دانشگاه‌‏های ایران در رشتة زبان و ادبیات عربی تدریس می‏‌شود. در این مقاله تلاش نویسنده بر آن است، تا با بررسی نگرگاه‏‌ها و مفاهیمی که این کتاب طرح می‏نماید، دیدگاهی انتقادی پیش روی چشم خواننده بگشاید. در ابتدا طرح نکاتی که روساخت می‏‌نماید در دستور کار این مقال است. پس از آن، به ترتیبی که کتاب سامان یافته، گفته‏‌های سید قطب بررسی می‏‌شود. بنابراین، اصول و مفاهیم نقد ادبی، سپس انواع ادبی، و، درنهایت، شیوه‏‌های نقد ادبی مورد مداقه قرار می‌‏گیرد. نتیجة این پژوهش نشان می‌‏دهد که این نویسنده بسیاری از نگرگاه‌‏ها و مفاهیمی که از آن‏‌ها سخن گفته، برخلاف ادعای اصالت‌‏مندی، ریشه‌‏هایی غربی داشته و رد‏پای آرای ناقدان و اندیشمندان غربی را می‏‌توان در این کتاب مشاهده کرد.

چکیده چکیده
نگارش اثر آموزشی درباره­‌ی سخنان امیر مومنان (ع) که به حق بعد از قرآن کریم و احادیث رسول اکرم (ص) امری ضروری و ثمربخش می­‌باشد، سخنانی است  که گاه هر جمله آن رهرو را به سر منزل مقصد رهنمون می‌گردد، ولی عظمت کلمات امام همام چنان است که هرکس را یارای نوشتن درآن باره نیست، بنابراین استاد فرزانه جناب آقای دکتر محمد خاقانی به سبب حسن انتخاب موضوع، بررسی و واکاوی مباحث گوناگون علم بیان وعلم بدیع در نهج البلاغه، سپس به جهت تلاش در خور ستایش درگردآوری مثال‌ها و شواهد زیبا درباره‌­ی مباحث این دو علم و آرایه برخی نظرات شخصی قابل تحسین می‌باشند و تلاششان درخور قدردانی است. از آنجایی‌که کتاب‌های آموزشی نقش بسیار مهمی دریادگیری دارند، نقد و ارزیابی مستمر آن‌ها و تلاش برای از بین بردن کاستی‌­های آن‌ها امری اجتناب ناپذیر است، از این رو نگارنده‌­ی این مقاله، کتاب ارزشمند جلوه های بلاغت درنهج البلاغه را نخست به دقت مطالعه نموده، سپس ضمن احترام به مؤلف اثر واحترام به زحمات فراوان و منزلت والای علمی ایشان علاوه بر ذکر نقاط قوت، چند نکته را به منظور بهبود و بالابردن کیفیت اثر متذکر می گردد.

چکیده چکیده
متون ادبی از جمله متونی است که در حوزه آموزش زبان های خارجی از جمله زبان عربی طرفداران بسیاری دارد. پر واضح است با توجه به ماهیت و ویژگی های منحصر به فرد ادبیات، باید میان تدریس آن و سایر متون آموزشیِ زبان تفاوت قائل شد.
از جمله منابع آموزشی ادبیات معاصر عربی در دانشگاه های ایران، کتاب " مجانی الشعر العربی الحدیث ومدارسه" تألیف دکتر صادق خورشا است. از آن جهت که مخاطب آثاری از این دست، گویشوران فارسی می باشند و زبان عربی برای آنان زبان خارجی و نه زبان مادری به شمار می آید، لذا شایسته و بایسته است تألیف و تدریس در این زمینه بر مبنای اصول زبان شناسی کاربردی صورت گیرد.
بنابراین، در پژوهش حاضر قصد داریم این کتاب را بر اساس مبانی این علم در حوزه تدریس ادبیات به زبان آموزان خارجی با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد نقد و واکاوی قرار دهیم.

چکیده  
یکی از معیارهای مهم در ارزیابی مقالات علمی، اعم از پژوهشی و ترویجی، انتخاب عنوان مناسب است. صاحب‌نظران روش‌شناسی پژوهش‌های علمی معیارهایی ازقبیل جزئی‌بودن، گویایی، جذابیت، اختصار، دقت، و تازگی را برای عناوین مقالات پژوهشی برشمرده‌اند که پای‌بندی به این معیارها در انتخاب عناوین مقالات پژوهشی ضروری است. در مقالة حاضر، برای یافتن پاسخ این مسئله که نویسندگان و داوران مقالات علمی در حوزة دین‌پژوهی تا چه حد به معیارهای انتخاب عنوان توجه داشته‌اند، با روشی آمیخته از توصیف، تطبیق، و نقد، عناوین 86 مقاله از مقالات فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی علوم حدیث را، برای نمونه، براساس معیارهای یادشده، ارزیابی و نقد کرده‌ایم تا از این ره‌گذر، ضمن بیان میزان توجه یا بی‌توجهی مؤلفان و داوران به این معیارها، شیوة درست انتخاب عناوین علمی برای مقالات پژوهشی دینی را نیز در پژوهش‌های آتی تبیین کنیم.
 
 

چکیده در عصر حاضر، مباحث مرتبط با معنی‏‌شناسی عمق و دامنۀ بیش‌تری به خود گرفته است و اندیشمندان این رشته مباحث و نظریه‏‌های مختلفی در این زمینه عرضه کرده‏‌اند و دانش زبان‌شناسی، به‌ویژه معنی‌شناسی، به‌صورت علمی مستقل مطرح شده است. ازجملۀ این دانشمندان احمد مختار عمر است که با تألیف کتاب علم الدلالة به نظریه‌‏های معنی‌شناسی پرداخته است. اثر یادشده را سیدحسین سیدی به زبان فارسی برگردانده است. نگارنده در پژوهش حاضر درصدد است، با تکیه بر روش نقد و تحلیل، این اثر را واکاوی کند و نقاط ضعف و قوّت آن را بازشناساند. در این زمینه نخست به بررسی اجمالی متن مبدأ و سپس به نقد ترجمۀ آن پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می‌‏دهد که از اثر حاضر فقط می‌توان به‌عنوان یک کتاب کمک‌درسی برای دروس فقه اللغة، واژه‌‏شناسی، زبان‌شناسی کاربردی، و ترجمه استفاده کرد؛ اما این اثر جامعیت یک کتاب درسی را ندارد.

چکیده کتاب قَطرُالنَّدی و بَلُّ الصَّدی یک دورة نسبتاً کاملی از قواعد زبان عربی، به‌‏ویژه نحو، را دربر دارد که ابن‌‏هشام انصاری آن را در قرن هشتم هجری قمری به‌‏رشتۀ تحریر درآورده و از آن زمان تاکنون شروح متعددی بر آن نوشته شده است. این کتاب همواره یکی از منابع مهم درسی حوزه و دانشگاه به‌‏شمار می‏رود؛ این امر حاکی از اهمیت آن در یادگیری قواعد زبان عربی است. ازاین‌‏رو، نگارنده بر آن شد تا ازنظر محتوایی این اثر مهم را بررسی کند و، افزون‌‏بر ذکر مزایا و نقاط قوّت، با بهره‌‏گیری از آموزه‏‌های قواعد زبان عربی در کتب صرف و نحو، پاره‏ای از کاستی‏‌های آن را ارزیابی کند.این کتاب، مانند همۀ تألیفات بشری، کاستی‏‎هایی دارد. یافته‌­های این پژوهش بیان‏گر آن است که این کتاب، باوجود نقاط قوّت فراوان، دارای ابهاماتی است که بسیاری از دانشجویان را در یادگیری آن با مشکل مواجه کرده است که شرح و ترجمۀ آن به زبان فارسی ضروری می‏‌نماید. نگارنده به یاری خداوند متعال این مهم را به‌‏عهده گرفته و در شرف اتمام آن است.

چکیده «النحو‌العصری» کتابی جدید در قواعد نحو و صرف است، که مطابق گفته مؤلف، روش و شیوه ارائه بحث‌های آن جدید، و فهم و استفاده از آن آسان است. در این کتاب، نحو و صرف زبان عربی به‌طور کامل بررسی و محاسن و معایب شیوه تالیفات نحو زبان عربی گردآوری و تمام مباحث نحو و صرف زبان عربی و اسلوب‌های آن را بررسی شده است. کتاب «النحو العصری» از جامعیت نسبی برخوردار است، ولی نداشتن فهرست منابع، آیات و احادیث و ... از نقاط ضعف آن به‌شمار می‌آید. شیوه آموزشی این اثر نسبتاً خوب است، ولی از آنجایی که برای آموزش قواعد صرف و نحو عربی، به تمرین و تکرار نیاز است لذا فقدان تمرین در این کتاب از نقاط ضعف آن به‌شمار می­‌آید. از آن‌جاکه مباحث مطرح‌شده در این کتاب سطحی و ساده­‌اند می‌توان گفت: این کتاب فقط برای سطوح متوسط مناسب است، و با توجه‌به برخی اشکالات علمی نمی‌­­تواند به‌عنوان یک منبع صرف و نحو مطرح باشد، و یا کتابی تخصصی به‌شمار آید. این مقاله بر آن است تا ضمن بررسی کتاب مذکور، سطح علمی کتاب، شیوه‌­های آموزشی آن و میزان موفقیت نویسنده در شرح، توضیح و آموزش قواعد زبان عربی را ارزیابی نماید.

چکیده کتاب أسس علم اللغة العربیة ازجمله آثار برجستۀ محمود فهمی حجازی است که در زمینۀ زبان‏‌شناسی عربی به رشته تحریر درآمده است. برگردان این کتاب به زبان فارسی برای رشته زبان و ادبیات عربی کاملاً ضروری به ‏نظر می‏‌رسد. بنابراین، اقدام سید حسن سیدی برای ترجمة این کتاب قابل ‏تقدیر است. اما، باوجود زحمات زیادی که ایشان در این راه مبذول داشته ‏اند، به‏ نظر می‏‌رسد ترجمۀ ایشان خالی از اشکال نیست. نگارنده در این جستار، براساس رویکرد متن‏مدار، به نقد و بررسی این ترجمه در دو سطح واژگان و جملات پرداخته است و درآخر به نتایجی می‌‏رسد که مهم‏‌ترین آن‏‌ها حاکی از آن است که مترجم در معادل‏ گزینی برخی اصطلاحات دچار لغزش شده است. هم‏چنین، پای‏بندی مفرطِ مترجم به ساختار زبان عربی و نیز ناآگاهی کافی از برخی نظریات و مسائل زبان‏‌شناسی ترجمه، مانند هم‌نشینی، موجب شده در مواردی ترجمه گنگ و نامفهوم از آب درآید.

چکیده نقد و بررسی آثار علمی باعث شناساندن ویژگی‌ها و کاستی‌های آن‌ها و درنتیجه دوری از نقاط ضعف و تأکید بر نقاط قوت را درپی خواهد داشت و بی‌تردید ارتقای کیفیت کتاب‌های دانشگاهی فقط با نقادی صریح، سازنده، و کنارگذاشتن تعارفات میسر خواهد شد. بر این اساس و بنا به درخواست شورای بررسی متون پژوهشگاه علوم انسانی، کتاب دراسة منهجیة فی ترجمة الصحف و المجلات اثر استاد محترم عدنان طهماسبی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی اثر مذکور بر این موضوع دلالت دارد که این کتاب مانند اکثر تألیفات انسانی امتیازات و کاستی‌هایی دارد که در شکل و محتوا نمودار شده است. ازجمله امتیازات این اثر داشتن پیش‌گفتار، فهرست مطالب، مراجع معتبر، معادل‌یابی خوب برخی اصطلاحات سیاسی و ورزشی، و روانی و رسایی ترجمه به‌جز در برخی از موارد است که به‌صورت مفصل دربارة آن‌ها بحث شده است. نبود تقسیم‌بندی دقیق موضوعی، نداشتن تمرینات مناسب، عدم حرکت‌گذاری، اشکالات تایپی، شتاب‌زدگی، و عدم ویرایش از کاستی‌های این کتاب به‌شمار می‌رود که باعث بروز ضعف‌های زیادی در عدم انطباق ترجمة فارسی با متن عربی شده است. در پایان نیز پیش‌نهاداتی برای رفع کاستی‌ها و نادرستی‌ها ارائه شده است.

چکیده آموزش مهارت‌های زبانی همواره به‌مثابة یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان و متخصصان آموزش در نظام آموزشی به‌شمار می‌رود. اگرچه آموزش زبان عربی در ایران کاستی‌ها و مشکلات بی‌شماری دارد، این مشکلات بیش‌تر در بخش مهارت‌های زبانی و به‌ویژه در درس آزمایشگاه زبان به‌چشم می‌خورد. این جستار با استفاده از روش پیماشی بر آن است تا علاوه‌بر بررسی روش‌های تدریس درس آزمایشگاه زبان در مقطع کارشناسی رشتة زبان و ادبیات عربی، میزان موفقیت استادان در تدریس این درس و هم‌چنین میزان استفادة آن‌ها از معیارهای مناسب تدریس درس آزمایشگاه را کشف کند و در پایان نیز راه‌کارهای مناسبی درجهت حل مشکلات تدریس این درس ارائه دهد. جامعة آماری این پژوهش شامل ده استاد متخصص در حوزة مهارت‌های زبانی و 68 دانشجوی کارشناسی رشتة زبان و ادبیات عربی در دانشگاه‌های تهران است. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش نشان داد: در تدریس درس آزمایشگاه زبان، اهداف موردنظر برنامه‌ریزان آموزش محقق شده است و مشکلاتی ازجمله روش‌های سنتی تدریس، عدم تنوع موضوعات، و خلأ تجهیزات و امکانات آموزشی جدید به‌چشم نمی‌خورد.
 

چکیده مطالعات برنامه‌‏ریزی درسی در آموزش زبان عربی در ایران، برخلاف کشورهای عربی، بسیار اندک و انگشت ‏شمار است. کتاب المرجع فی مناهج تعلیم اللغة العربیة للناطقین بلغات أخری از مهم‌‏ترین کتاب‏‌های این حوزه در کشورهای عربی است؛ در این پژوهش به نقد و بررسی این کتاب پرداخته می‏‌شود. روش پژوهش به ‏این‏ صورت است که تلاش خواهد شد نقاط قوّت و ضعف شکلی و محتوایی اثر تبیین شود. در بررسی محتوایی، مباحث مطرح‌‏شده در کتاب با کتاب‏‌های برنامه‌ریزی درسی به ‏ویژه در زبان انگلیسی مقایسه می‌‏شود.نتایج پژوهش نشان می‏‌دهد که دیدگاه نویسندگان در این کتاب دیدگاهی فرهنگی است و درواقع نویسندگان توانسته‏‌اند از طریق بومی‌‏سازی نظریات و رویکردهای غربی در برنامۀ درسی، آن‏‌ها را در چارچوبی اسلامی ــ عربی برای آموزش زبان عربی به غیرعرب‏ زبان‏‌ها ارائه دهند. از جمله نارسایی‏‌های محتوایی این اثر فقدان بحث و بررسی عنصر مهم «نیازسنجی» در برنامۀ درسی و نپرداختن به مباحث مهمی مثل روش‌‏های تربیت معلمان و ارزیابی و ارتقای عملکرد آنان است.

چکیده گرچه از چاپ اول این کتاب بیش از چهل سال می‌گذرد، دربین کتب فقه اللغة از اهمیت بالایی برخوردار است. باتوجه‌به سرفصل‌های مشترک در اغلب کتاب‌های این حوزه آن‌چه جایگاه اثر را تقویت می‌کند جامعیت و تحلیل علمی و پرهیز از نقل و روایت محض است؛ هرچند کتاب‌های دیگری نیز بعد از این کتاب به چاپ رسیده‌اند، ولی جایگاه و مشخصة علمی کتاب رمضان عبدالتواب را نداشته‌اند. حمیدرضا شیخی در سال 1367 ش ترجمه‌ای از کتاب مذکور به‌دست داده است که با نقد و بررسی آن به‌شیوة استقراء تام و تطبیق اصطلاحی و ساختاری ترجمة وی با اصل اثر این نتایج عمده حاصل شد که ترجمة فارسی کتاب صرف‌نظر از اغلاط چاپی نه‌چندان ‌کم و برخی اشتباهات در فهم و انتقال مفاهیم درمجموع ترجمه‌ای قابل‌قبول و مورداطمینان است. شاید مهم‌ترین نکته در این ترجمه عدم برگردان شواهد شعری است که جز در یک فصل، در بقیة کتاب بدون ترجمه رها شده و چه‌بسا استنباط مترجم این بوده است که ذکر این ابیات به‌عنوان نمونة آوایی، صرفی، یا نحوی بوده و بُعد معنایی و مفهومی آن مدنظر مؤلف قرار نداشته است. ولی باید پذیرفت که مخاطب اصلی اثر عرب‌زبانان یا عربی‌دانان هستند و مخاطب ترجمه غالباً غیرعرب‌‌زبانان.

چکیده چکیده
از مهم‌ترین چالش­‌های آموزش زبان عربی در ایران، آموزش آن با اهداف خاص می­‌باشد. تعلیم اللغة العربیة اثر مشترک دکتر فرامرز میرزایی و دکتر علی نظری، کتابی است که به منظور آموزش زبان عربی به دانشجویان رشته حقوق تدوین شده است. ارتباط تنگاتنگ برخی حوزه­‌های رشته حقوق با زبان عربی و نبود کتاب‌­های آموزشی متنوع در این حوزه، ضرورت تالیف چنین آثاری را دو چندان ساخته است. در این مقاله دو بعد شکلی و محتوایی اثر مورد بررسی قرار گرفته است. در خصوص بعد شکلی به طرح جلد، حروف‌­نگاری، صفحه­‌آرایی، صحافی، علایم نگارشی، و اشتباهات تایپی پرداخته می­‌شود. محور بررسی محتوایی نیز تناسب عنوان و محتوا، نظم منطقی فصول و مباحث آن، نقد محتوای علمی، رسایی و روانی اثر و ارجاع­دهی می­‌باشد. امتیازات اصلی کتاب به تدوین نمونه‌­ها و تمرین­‌های فراوان فقهی، و تا حدودی به چیدمان جدید اثر باز می­‌گردد. اما از طرف دیگر وجود کاستی‌­های شکلی و محتوایی می­‌طلبد که نویسندگان در چاپ‌­های بعدی به برطرف کردن آن اهتمام ورزند.

چکیده چکیده
مقالۀ حاضر با هدف نقد و بررسی کتاب «فضائلُ مصرَ وأخبارُها وخواصُّها »اثر ابن زولاق، دربارۀ پویش علمی تاریخ‌­نگارى اسلامی ـ ادبیِ تمدّن فاطمیان و تاریخ­ محلّی به نگارش درآمده است. این نوع تاریخ­‌نگاری اسلامی ـ ادبی با سنّت ریشه‌­دار و اصالت خاصّ خود، پیوسته مورد اهتمام مؤرخان مسلمان و از جمله ابن زولاق بوده است. وی به نگارش تاریخ­ محلّی مصر پرداخت و کتابش در زمرۀ یکی از گونه‌­های اصیل و قانون‌مند تاریخ‌­نگارى اسلامی یعنی تاریخ محلّی شهرهای متنوع جهان اسلام مطرح شد. اثر علمی ابن زولاق، تلاشی ارزشمند وگامی بلند در تبیین عمق واعتلای تاریخ­نگارى محلّی فاطمیان است و به روش توصیفی ـ تحلیلی، نقد و ارزیابی می‌­شود.
از نتایج به دست آمده در این وجیزه، می‌­توان به عوامل ظهور این نوع تار‌یخ‌­نگاری نزد ابن زولاق، از جمله انگیزۀ وطن­دوستی و جایگاه برجسته آن و علاقه شخصی این مؤرخ محلّی به ثبت وقایع تاریخی محلّ زندگی­‌ا‌ش و نیز تشویق حاکمان محلّی اشاره کرد. هم­چنین، نویسنده در بررسی تاریخ محلّی، رویکرد تاریخی ـ روایی و بر اساس شیوۀ حدیثی ـ خبری از شیوه‌­های تنظیم در تاریخ‌­نگاری اسلامی بهره برده است و مطالب کتاب را غالباً بر اساس تقسیم‌­بندی ادواری و زمانی، ارائه می­‌کند.