دوره و شماره: دوره 18، شماره 8 - شماره پیاپی 60، آبان 1397، صفحه 1-359 
پژوهشی زبان‌های خارجی

ارزیابی کتاب آموزش زبان انگلیسی پایة اول دورة متوسطة اول: پراسپکت یک

صفحه 1-24

محمد احمدی‌صفا؛ شادی دنیایی؛ شیلان سهرابی؛ مجتبی فراهانی؛ دایان خاسمی؛ الهه ساعدپناه

چکیده هدف تحقیق حاضر ارزیابی کتاب آموزش زبان انگلیسی پایة اول دورة متوسطة اول (هفتم)، پراسپکت یک، است که در سالهای اخیر توسط وزارت آموزش و پرورش ایران طراحی و مورداستفاده قرار گرفته است. بدین منظور، پرسشنامهای محقق‌ساخته طراحی شد و براساس اطلاعات حاصل از اجرای آزمایشی، روایی، و پایایی پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون آلفای کرانباخ موردتأیید قرار گرفت. نتایج شاخص کفایت نمونه، تست بارتلت، و نیز آلفای کرانباخ (96/0) حاکی از آن بود که پرسشنامة مذکور روایی مناسب و پایایی بالایی دارد. شرکتکنندگان اصلی این پژوهش شامل 188 معلم زبان انگلیسی در دورة اول متوسطهبودند که براساس نمونهگیری دردسترس از هفت استان کشور انتخاب شدند. همچنین 146 نفر از معلمان مورد مصاحبهای نیمهساختاریافته قرار گرفتند. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که معلمان از: الف) طرح و قالب ظاهری کتاب، ب) فعالیتها و تمرین‌‌‌‌های کتاب، ج) محتوای کتاب بهلحاظ ایجاد توازن میان چهار مهارت زبانی، د) عملکرد مطالب کمک درسی و راهنمای معلم، ه) دستور زبان، واژگان، و انواع نقشهای زبانی و بالاخره، و) ارائة روش تدریس مناسب رضایت لازم را ندارند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد کتاب آموزش زبان ژاپنی با متون روزنامه

صفحه 25-50

سید آیت حسینی

چکیده در این مقاله کتاب آموزش زبان ژاپنی با متون روزنامه، تألیف اوسامو میزوتانی و نوبوکو میزوتانی، معرفی و نقد می‌شود که برای تدریس در کلاس‌های متون مطبوعاتی تهیه شده و در ژاپن و سایر کشورها، ازجمله ایران، در دوره‌های آموزش زبان ژاپنی استفاده می‌شود. این نوشتار می‌کوشد نقاط ضعف و قوت اثر را باتوجهبه نیازهای زبان‌آموزان ایرانی آشکار کند. نقد این کتاب از دو منظر متفاوت انجام شده است: نخست به کارکردهای آموزش زبانی کتاب توجه شده و توانایی کتاب در آموزش مؤثر زبان رایج در مطبوعات ژاپنی ارزیابی شده است و دوم، به کارکردهای فرهنگی اثر توجه شده و تصویری که کتاب می‌کوشد از جامعه و فرهنگ ژاپن بهدست دهد تحلیل و بررسی شده است. برای این منظور، مقالاتی از رسانه‌های واقعی ژاپن بهطور تصادفی انتخاب شده‌اند و با برچسب‌دهی موضوعی و برچسب‌دهی قطبیت، به‌لحاظ کمی و کیفی با مقالات کتاب مقایسه شده‌اند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

تحلیل و نقد ارزش‌های فرهنگی در مجموعه‌کتاب‌های درسى American English File

صفحه 51-73

علی درخشان

چکیده باوجود اهمیت تلفیق زبان و فرهنگ، تلاش‌‌های کمی به‌‌منظور بررسی و تحلیل ارزشهای فرهنگی در کتاب‌‌های درسی آموزش زبان انگلیسی، براساس چهارچوبی مدون انجام گرفته است؛ بنابراین، مقالة حاضر با استفاده از روش تحلیل اکتشافی محتوای کیفی به بررسی کتاب‌‌های American English File (Latham-Koenig et al., 2013) پرداخته است که در آموزشگاه‌‌های زبانانگلیسی در ایران تدریس می‌شود. بدین منظور، مدل الگو‌‌های فرهنگی زارعی و خالصی (2011) برای تحلیل محتوای کیفی این مجموعه مورداستفاده قرار گرفت که شامل چهار مؤلفة ارزش، هنجار، سازمان، و محصول است. درمجموع، نتایج نشان داد که کتاب‌های درسی محصولاتی هستند که تحتتأثیر پیش‌فرض‌ها و تعصبات فرهنگی قرار دارند. یافته‌‌ها حاکی از آن است که مطالب این کتب مملو از ارزش‌‌های فرهنگی منحصربهفرد جهان غرب هستند که از عمدهترینشان می‌‌توان به روابط دختر و پسر، مصرف‌‌گرایی، درس‌‌گریزی، ترویج موسیقی غرب، محصولات غربی، عدم اعتماد زوجین به یکدیگر، ازهمگسیختگی بنیان خانواده، و القای ارزش‌‌های گوناگون غربی اشاره کرد. یافته‌‌ها مؤید این است که کتاب‌‌های درسی حاملان ارزش‌‌ها هستند که نهتنها دانش زبانی، بلکه فرهنگ خاص گویشوران آن زبان را نیز به زبانآموزان القا می‌‌کنند. بنابراین، با استناد به نتایج، نقش معلمان زبان در آگاهی، صیانت از هویت فرهنگی و ملی، و ایجاد تعادل برای تلفیق زبان و فرهنگ بسیار حائز اهمیت است.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد «برنامة آموزش آواشناسی» در مقطع کارشناسی رشتة زبان روسی در ایران ضرورت‌ها، مشکلات، و راه‌کارها

صفحه 75-96

سعیده دست‌آموز؛ مهسا رسولی

چکیده در مقالة حاضر، برنامة آموزش درس آواشناسی در مقطع کارشناسی رشتة زبان روسی موردبررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش بررسی ضرورتها، ریشهیابی مشکلات، و ارائة راهکار برای رفع آنهاست. سؤال اصلی این است که ضرورتهای آموزشی در حوزة آواشناسی زبان روسی کداماند؟ آیا به ‌این ضرورتها در برنامة آموزشی دانشجویان مقطع کارشناسی توجه شده است؟ دانشجویان با چه چالشهایی روبهرو هستند؟ در این جستار ابتدا ازطریق شیوة تحقیق کتابخانه‌ای به بررسی ماهیت مبحث آواشناسی و ضرورتهایی پرداختیم که باید در تدریس این مقوله موردتوجه قرار گیرند. سپس پژوهش میدانی را بین 140 دانشجوی مقطع کارشناسی زبان روسی انجام دادیم. نتایج نشان میدهد دانشجویان در بسیاری از مقوله‌های آواشناسی که تأثیر مستقیم روی گفتار آنها دارد، دچار ضعف هستند. پیشنهاداتی برای بهینهسازی برنامة آموزش آواشناسی با هدف توانمندسازی دانشجویان ارائه شده است.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد کتاب توهّمی به‌نام جمع‌گرایی؛ سوء‌برداشت‌های مباحث شناخت مردمان ژاپن و ریشه‌های آن (集団主義という錯覚:日本人論の思い違いとその由来)

صفحه 97-124

علیرضا رضائی

چکیده کتاب توهّمی بهنام جمع‌گرایی؛ سوءبرداشت‌های مباحث شناخت مردمان ژاپن و ریشه‌های آن درپی اثبات این نکته است که علی‌رغم ذهنیت کلیشه‌ایِ رایج، ژاپنی‌ها الزاماً مردمانی جمع‌گرا نیستند. نویسنده از این ذهنیت کلیشه‌ای که ژاپنی‌ها را مردمانی جمع‌گرا می‌شناسد بهمنزلة یک توهّم یاد می‌کند و در تبیین دلایل بروز چنین توهّمی، با یک رویکرد روانشناسی به نقش سوگیری‌های شناختی اشاره میکند. ازنظر وی سه نوع سوگیری شامل «سوگیری متناظر»، «سوگیری تأییدی»، و «سوگیری برآمده از اطلاعات موجود»، در بروز توهّم و ذهنیّت کلیشه‌ایِ جمع‌گرابودن مردمان ژاپن نقش اساسی دارند.نویسنده معتقد است رفتار انسان‌ها برآمده از موقعیتی است که در آن واقع می‌شوند، نه الزاماً فرهنگی که به آن تعلق دارند و دراصل به مقابله با انسان‌شناسانی مانند روث بندیکت، که اعتقاد دارند رفتار افراد یک جامعه برآمده از فرهنگ حاکم بر آن جامعه است، می‌پردازد. وی از برچسب جمع‌گرایی بهمثابة برچسبی که غربی‌ها و در رأس آنها آمریکایی‌ها برای تحقیر ژاپن ساخته‌اند یاد می‌کند و ریشه‌های تاریخی این برچسب را در نظام میلیتاریسم ژاپن در دوران جنگ جهانی دوم، که باعث شد بقیة کشورها به کل ملت ژاپن به دید یک ارتش نگاه کنند، جستوجو می‌کند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

آثار آلدو پالاتسسکی: آثاری بین ادبیات و هنر

صفحه 125-145

محمدحسین رمضان‌ کیایی؛ زهره منتصری

چکیده آلدو پالاتسسکی (Aldo palazzeschi)، با نام مستعار آلدو جورلانی (Aldo Giurlani)، شاعر و داستان‌سرای مشهور قرن بیستم ایتالیاست. پالاتسسکی در سالهای آغازین قرن بیستم با پیروی از برخی تئوریهای تفکر غربی مانند نیچه، به خلق آثاری بینظیر در ادبیات مدرن ایتالیا پرداخته است و بدین‌سان اشعار و رمانهای وی نوآوریهای قابلتوجهی دارند. بدون شک، دورة آغازین فعالیتهای ادبی این نویسنده متأثر از روابط تنگاتنگ او با هنرمندان بهویژه نقاشان هم عصر وی است. ردپای هنر تئاتر نیز در آثار سالهای جوانی نویسنده بهوضوح قابلرؤیت است.در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا آثار ادبی آلدو پالاتسسکی ازدیدگاه منتقدان ادبی معاصر ایتالیا مانند سانگویینتی، اونگارتی، و غیره مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و همچنین تلاش میشود تا ازیکسو تأثیرات اصول مکتب کرپوسکولاریسم (crepuscolarismo) را بر نگرش و آثار سالهای جوانی پالاتسسکی و ازسویدیگر، تأثیر نظریههای مکتب فوتوریسم (futurismo) را در آثار دیگر وی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

پژوهشی زبان‌های خارجی

آموزش زبان انگلیسی به دانش‌‌آموزان کم‌‌توان ذهنی نقد برنامه، کتاب پایة هفتم، و کتاب معلم

صفحه 147-165

احمد رمضانی؛ پیوند میهن‌دوست

چکیده هدف از این مقاله تحلیل وضعیت آموزش زبان انگلیسی به دانش‌‌آموزان کم‌‌توان ذهنی، بررسی انتقادی کتاب دانش‌‌آموز و کتاب کار (پایۀ هفتم) و کتاب راهنمای تدریس است. روش پژوهش حاضر توصیفیـ تحلیلی است. باتوجهبه معیارهای نقد شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، نقاط قوت و ضعف شکلی و محتوایی کتاب درسی و کار ارائه شد. از مهم‌‌ترین نقاط قوت کتاب درسی می‌‌توان به معرفی کارکردهای زبانی و روال‌‌های اجتماعی متداول و چاپ رنگی اشاره کرد. از مهم‌‌ترین نقاط ضعف کتاب درسی آموزش حروف الفبا بهشیوۀ سنتی، آموزش نامناسب اعداد، طراحی تمرین‌‌های نامناسب و کیفیت پایین تصاویر بود. کتاب معلم نیز باتوجهبه معیارهای پیشنهادی همسلی (1997) درقالب ارزشیابی کلی و تفصیلی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. از نقاط قوت کتاب معلم وضوح و روشنی دستور‌‌العمل‌‌های کتاب راهنما برای تدریس و ارزشیابی، پرداختن به فرایند یادگیری براساس نظریه‌‌های امروزی، معرفی اهداف دوره، و ارائۀ دستورالعمل‌‌های مناسب برای ارزشیابی بود. از نقاط ضعف کتاب راهنما می‌‌توان به عدم توجه به سبکهای یادگیری متفاوت دانش‌‌آموزان و صحافی نامناسب کتاب اشاره کرد. درنهایت، پیشنهادهایی برای بهبود کیفیت و متناسب‌‌سازی محتوای آن باتوجهبه سطح توانمندی دانش‌‌آموزان کم‌‌توان ذهنی داده شد.

پژوهشی زبان‌های خارجی

روند افول نقد نو در فرانسه

صفحه 167-186

حسن زختاره

چکیده نقد تاریخی حقیقت اثر را در برون­متن یا همان انگارة مؤلف ­می­جست­. نگاه این رویکرد به مرحلة آفرینش اثر گرایش داشت و نیت­ مؤلف را تنها معنای قطعی و یگانه حقیقت اثر می­انگاشت. ناکارآمدی آن در بررسی برخی از آثار، نبود توجه کافی به متن و بهره­گیری از دستاوردهای رشته­های گوناگون علوم انسانی در پژوهش­های ادبی زمینه را برای پیدایش رویکردهای نو فراهم کردند که هر یک معنایی متفاوت از اثر، معنایی ناخودآگاه و پوشیده بر مؤلف، به­دست می­داد. نقد نو می­بایست در برابر سرزنش­ها و خرده­گیری­های نگرش سنتی و دانشگاهی پایداری می­کرد و درستی­اش را نشان می­داد. بارت در گذار از فقه­اللغه به هرمنوتیک و تأویل یا همان گذار از امر مطلق به امر نسبی­ نقش مهمی داشت. او پس از پیروزی نقد نو در برابر تاریخ ادبی، گام بلندی در راستای حذف کامل مؤلف از گسترة­ پژوهش­های ادبی برداشت و گذار از ساختارگرایی به پساساختارگرایی را شدنی کرد. پیامد مرگ مؤلف نابودی نقد و چیرگی نظریة ادبیات بود و انگاره­های نوینی چون متن، نوشتار، کثرت معنا، خواننده، خوانش، پذیرش در کانون توجه جای گرفتند. نوشتة پیش رو می­کوشد تا افزون بر بررسی موارد یادشده، به موضوعاتی بپردازد که کمتر بررسی شده­اند: تأثیر بَنونیست و فِور بر بارت، خرده­گیری­های پیکار به نقد نو، رویکرد روانکاوی وجودی دوبروسکی و خاستگاه تقابل میان معنا و دلالت.          

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد کتاب دستور کاربردی نوین زبان ایتالیایی

صفحه 187-201

مه‌زاد شیخ‌الاسلامی

چکیده در این جستار، نگارنده بر آن است تا به بررسی ساختاری و محتوایی بخش نخست کتاب آموزش قوانین و قواعد دستوری زبان ایتالیایی به زبان‌‌آموزان پایه با عنوان دستور کاربردی نوین زبان ایتالیایی (Nuova grammatica pratica dellalingua italiana)، تألیف سوزانا نوکی (SusannaNocchi) بپردازد. چاپ نخست این کتاب آموزشی ازسوی انتشارات آلما در سال ٢٠٠٢ صورت گرفته و نسخة جدید و اصلاحشدة آن در سال ٢٠١١ به بازار ارائه شد. در سال تحصیلی جاری (1396-١٣٩٧) بخش آغازین این کتاب برای تدریس قواعد دستوری در دورة پیش‌‌دانشگاهی رشتة زبان و ادبیات ایتالیایی دانشکدة زبان‌‌ها و ادبیات خارجی دانشگاه تهران بهکار گرفته شده است. جستار حاضر در تلاش است که علاوهبر بیان ویژگی‌‌ها و نقاط ضعف و قوت این کتاب آموزش دستور، جهت‌‌گیری فرهنگی و ارزشی آن را نیز برجسته سازد.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقش خوانندة آرمانی در نقد ادبیات داستانی

صفحه 203-229

حسین صافی پیرلوجه

چکیده هدف از تگارش این جستار تبیین فرایند خوانش و فهم متن با تأکید بر مفهومی بهنام «خوانندة فرضی» است؛ مفهومی که ازیکسو نقد خوانندهمدار و ازسویدیگر نقد مؤلف‌محور را بر سر تعریف آن با یکدیگر تلفیق کرده و از ائتلاف این دو رویکرد هرمنوتیکیِ ظاهراً همستیز، در این‌‌جا بر ضد هرگونه رویکرد متن‌‌گرایانه به نقد ادبیات داستانی بهره گرفتهایم. متن را در این دیدگاه ضدعینیت‌‌گرا جز زمینه‌‌ای برای آمیزش آفاق دید نویسنده و خواننده ندیده‌‌ایم. به پشتوانة پیشفهمهای مشترک میان طرفین متن، خوانندة فرضی را هم مفهومی برساخته از آداب و اصول حاکم بر آفرینش و خوانش ادبیات داستانی تعریف کرده‌‌ایم: مفهومی کاملاً آرمانی که هیچ‌‌گاه درمورد این یا آن شخص بهخصوص صدق نمی‌‌کند، ولی خوانش دلبخواهی متن را بهدرستی مهار می‌‌کند. در انتهای این جستار به این نتیجه رسیده‌‌ایم که با شناسایی عادت‌‌های داستان‌‌خوانی در یک جامعة زبانی و گردآوری آنها تحت اصطلاح «خوانندة فرضی» می‌‌توان فاصلة کاذبی را، که در دیگر نظریه‌‌های تفسیر معمولاً بر تباعد میان نیت مؤلف و برداشت خواننده دامن می‌‌زند، برطرف کرد و درعوض، به ضرورت هم‌‌کوشی نویسنده و خواننده در معنادهی به متن گردن نهاد.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد کتاب انگلیسی برای دانشجویان جامعه‌شناسی

صفحه 231-253

رضا طاهرخانی؛ رحیمه کاربخش راوری؛ رباب زمانی جمشیدی

چکیده ارزیابی انتقادی کتاب‌های آموزش زبان گامی حیاتی در تدوین برنامه‌های درسی است. این نیاز بهویژه برای مطالب و کتب تازه‌منتشرشده مشهود است. درنتیجه، در این مقاله سعی شده است کتاب انگلیسی برای اهداف ویژه با عنوان انگلیسی برای دانشجویان جامعهشناسی، که اخیراً محمدحسین کشاورز و موسی نوشی کوچکسرایی نوشته‌اند و انتشارات سمت در سال ۲۰۱۶ منتشر کرده، بررسی و ارزیابی شود. برای دستیابی به این هدف، کتاب براساس مدل محمودی و احمدی صفا (1393) ارزیابی شد. مصاحبة نیمهساختاریافتهای براساس مدل ذکرشده نیز برای بررسی دیدگاه متخصصان این رشته، که متخصصان جامعهشناسی بودند، درباب محتوای کتاب انجام شد. محققان با هفت متخصص در زمینة جامعهشناسی از دانشگاههای بوعلیسینا، ایلام، و گیلان مصاحبه کردند. نتایج نشان داد که کتاب تازه‌منتشرشده ازسوی سمت در مقایسه با کتاب قبلی بهطور چشمگیری بهبود یافته است. علاوهبراین، یافته‌ها نشان داد که علیرغم وجود برخی مشکلات در انتخاب فعالیت‌ها، تمرین‌ها، و متون، این کتاب مناسب است و میتواند بهعنوان یک منبع انگلیسی برای اهداف ویژه استفاده شود. محققان پیشنهادات مفیدی برای بهبود نواقص کتاب ارائه می‌دهند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقدی بر کتاب Metodi e protagonisti della critica letteraria

صفحه 255-272

فاطمه عسگری

چکیده نقد ادبی شاید یکی از مهمترین مباحث مدنظر رشتههای ادبیات و زبانهای خارجی باشد و همواره از جایگاه خاصی درمیان محققان و متخصصان فن برخوردار باشد، چراکه درک و شناخت جریان‌های ادبی و فکری، که در بستر تاریخی و در پس زمان به عرصة ادبیات جهانی ارائه شدهاند، بدون یاری این شاخه از علوم انسانی چهبسا سخت و گاه ناممکن آید. تاریخچة نقد متون ادبی در ایران نیز بهوفور مطالعه شده است. آثار بسیاری در این زمینه در داخل کشور به تألیف یا ترجمه رسیدهاند که در سطح دانشگاهی مورداستفادة استادان و دانشجویان رشتههای زبانهای خارجی قرار میگیرند. این کتاب، که از بعد شکل و محتوا مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، بهخوبی توانسته است خواننده را با چهارچوبهای کلی و اولیة علم نقد آشنا کند. شاید مهمترین کاستی اثر مذکور را بتوان در فقدان انسجام منطقی و تاریخی لازم میان خاستگاه فرهنگی و بستر اجتماعی، که باعث تولید نوعی جریان فکری میشود، ازیکطرف و ازطرفی‌دیگر جریانهای ادبیای دانستکه آن نوع خاص نقد را در خود جای میدهند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقد کتاب بررسی همه‌جانبة متون روسی

صفحه 273-286

ناهیده کلاشی

چکیده موضوع این مقاله معرفی و بررسی کتاب بررسی همهجانبة متون روسی تألیف حسین غلامی و آزاده مزینی از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است که برای تدریس درس‌‌های خواندن و درک مفهوم متن و بیان شفاهی در مقطع کارشناسی رشتة زبان روسی تـألیف شـده است. متن‌‌های درسی کتاب حاضر داستانهای کوتاه برگرفته از کتابКнига для чтенияکاتایف Катаева М.Б.است. علاوهبراین، مؤلفـان بـرای درک بهتر متون بخش‌‌هایی را به آنها اضافه کردهاند. مطابق بررسی‌‌هایی که انجام شد، کتاب ازنظر شکل، محتوا، و همچنین رعایت اصول نگارشی اشکالاتی دارد کـه باعث می‌‌شود دانشجویان در خوانش آن با مشکلاتی مواجه شوند. بنابراین، برای دستیابی به نتیجة مطبوع و انتخاب کتاب بهعنوان منبع درسی توسط استادان و مدرسان زبان روسی باید بازنویسی و اصـلاحاتی لازم در کتاب اعمال شود تا بتواند درجهت اهداف تعیین‌شدة مؤلفان استفاده شود. کتاب حاضر ازمنظر نقد صوری و محتوایی بررسی می‌شود.

پژوهشی زبان‌های خارجی

نقدی بر کتاب انگلیسی برای دانشجویان مهندسی

صفحه 287-304

محمد هادی محمودی

چکیده نقد و ارزیابی کتاب‌‌های آموزشی یکی از مباحث مهم در زمینة تهیه و تدوین منابع درسی است. در همین راستا، مقالة حاضر به ارزیابی و نقد کتاب انگلیسی برای دانشجویان رشتة مهندسی (عطایی و همکاران 1394)، از مجموعة نسل نوین کتاب‌‌های انگلیسی تخصصی (ESP) دانشگاهی، می‌‌پردازد. برای ارزشیابی این کتاب از مدل نقد ارائهشدة محمودی و احمدی صفا (1393)، که بهصورت اختصاصی برای کتاب‌‌های انگلیسی برای اهداف ویژه طراحی شده است، استفاده می‌‌شود. نتیجة این بررسی نشان می‌‌دهد این کتاب در مقایسه با نسل پیشین کتاب‌‌های انگلیسی برای اهداف دانشگاهی (EAP) تولیدشده توسط سازمان سمت همخوانی بسیار بیشتری با نظریه‌‌های علمی و یافته‌‌های تجربی مرتبط با آموزش زبان خارجی دارد. هرچند این اثر درکنار نقاط قوت خود نقاط ضعفی هم دارد که در متن مقاله به‌تفصیل به آنها پرداخته شده است.

پژوهشی زبان‌های خارجی

بحران و امنیت نقد

صفحه 305-342

مازیار مهیمنی

چکیده در روایت فیلیپ داروس از تاریخ نقد ادبی در اروپای پس از جنگ، سه دورۀ اصلی از هم متمایز می‌‌شوند: نخست دوره‌‌ای صورت‌‌گرا و ساختارگرا، با محوریت رویکردهای زبانی و زبان‌‌شناختی، که داروس آن را واکنشی منفی به فجایع جنگ و نمودگارِ میل به از‌یاد‌بردن تاریخ می‌‌داند؛ دوم دورۀ بازگشتِ تاریخ به مطالعات ادبی و قرارگرفتن عنصر زمان در مرکز نقد، کمابیش هم‌زمان با ظهور نوعی «ادبیات گواهی» (littérature de témoignage) که به روایتِ مستقیم یا غیرمستقیمِ «فاجعه» می‌‌پرداخت؛ و سوم دوران نوگشتگی رویکردهای «انسان‌‌شناختی» و تمرکز نقد بر نوعی «بحران ضمیر تاریخی» که تظاهر ملموس آن در گرایش نویسندگان به بازنمودِ روزمره‌‌ترین ابعاد زندگی‌‌های خُرد، این‌جا و اکنون،‌‌ قابل مشاهده است. در شرایطی که به‌نظر می‌‌رسد هریک از این دوره‌ها در اروپا از تحولاتی قانون‌‌مند پیروی کرده باشند؛ در‌حالی‌که نقد معاصر اروپایی می‌‌کوشد این قانون‌مندی را تبیین کند و از بحران‌‌های بشر در برهه‌‌های مختلف پرده بردارد، نقد ایرانی گویی امروز هم‌چنان آسایش خود را در پژوهش‌‌های زبان‌‌گرا و متن‌‌گرا می‌‌جوید. در فراسوی بحث‌‌های مربوط به هم‌‌گرایی، واگرایی، روزآمدی یا زمان‌‌پریشیِ رویکردهای انسان‌‌گرا و زبان‌‌گرا، گفتار حاضر به فرایندی می‌‌اندیشد که طی آن هریک از این رویکردها به فضایی «امن» برای حذر از رویاروییِ بی‌‌واسطه با انسان و زبان بدل می‌‌گردد. این امنیت نه‌تنها اصالت نقد، بل هستی او را، که در گرو شرایط «بحرانی» اوست، تهدید می‌‌کند.

پژوهشی زبان‌های خارجی

عرفان شرقی در آثار کانستانتین بالمونت شاعر سمبولیست و ملک‌الشعرای روسی

صفحه 343-359

مرضیه یحیی‌پور؛ معصومه معتمدنیا؛ جان‌اله کریمی مطهر

چکیده در این مقاله، ضمن معرفی کانستانتین بالمونت شاعر سمبولیست سدۀ بیستم روسیه معروف به ملک‌‌الشعرا و شمس‌‌الشعرا در ادبیات روسی، به آن‌‌دسته از اشعار با مضامین شرقی وی، که هم‌سو با اساس مکتب سمبولیست روسی است، پرداخته شده است. بالمونت یکی از بنیان‌گذاران مکتب سمبولیست روسی است. این ایدۀ ادیان الهی، که با مرگ انسان تنها جسم او از بین می‌‌رود و بازگشت انسان به‌سوی خداست، اساس سمبولیسم روسی نیز است که در اشعار بالمونت به‌کرّات ملاحظه می‌‌شود. سپس به خاستگاه و نحوۀ شکل‌گیری برخی از مضامین شرقی اشاره خواهد شد. عناصر چهارگانه یا عناصر اربعه (آتش، آب، خاک، و هوا) از مضامین اصلی اشعار بالمونت است. بالمونت با شاعران ایرانی مانند مولانا، خاقانی، و حافظ آشنا بود و به‌‌نظر می‌‌رسد اشعار با مضامین عناصر چهارگانه به تأسی از شاعران ایرانی سروده شده‌‌اند. او که درپی یافتن «شمس» در این دنیاست، تحت‌‌تأثیر قرآن، پیامبر اکرم (ص)، آثار عرفانی ایرانی ـ شرقی، و صوفی‌گری حافظ و مولاناست و اشعار «فراموش نکن: قرآن کتاب پرهیز است»، «ازآن‌جا»، «ستارۀ صحرا»، «سکوت»، «جلال‌الدین رومی»، «پند»، «عندلیب»، و ... را براساس مضامین شرقی و اشعار شاعران ایران‌‌زمین سروده است. مضامینی که در شکل‌‌گیری اندیشه‌‌های عرفانی و صوفیانۀ شاعر روس تأثیرگذار بودند و توجه عمدۀ شاعر در آن‌ها به «جهان هستی» و مفهوم «ازلیت و ابدیت» است.