چکیده انتخاب بخش‌هایی از متون کهن و توضیح دشواری‌های آن‌ها در قالب گزیده‌های دانشگاهی برای تدریس در رشتة زبان و ادبیات فارسی از تألیفاتی است که در سال‌های اخیر افزایش یافته است. کتاب شاهنامۀ (1) نامورنامۀ شهریار که در انتشارات سمت منتشر شده یکی از این گزیده‌هاست که حاصل دقت‌نظر شاهنامه‌شناس برجسته، سجاد آیدنلو، است که کتابی درخور را برای دانشجویان فراهم آورده است. باوجود مزایای فراوان این کتاب ازجمله انتخاب سه داستان از شاهنامه به‌جای یک داستان، تنظیم مطالب کتاب در حجمی مناسب یک ترم، طرح مباحث مهم مربوط به فردوسی و شاهنامه برپایة آخرین پژوهش‌های شاهنامه‌شناسی، و... پاره‌ای نارسایی‌ها نیز در تدوین آن به‌چشم می‌خورد که در مقالة حاضر در سه بخش به آن‌ها پرداخته شده است: نارسایی‌های ناشی از انتخاب ابیات برای گزیده‌های داستان‌ها، نارسایی‌های مربوط به شرح و توضیح ابیات، و نارسایی‌های مربوط به نسخة استفاده‌شده در گزیده، و فقدان توضیحی دربارة آن‌ها. نگارنده امیدوار است با اصلاح این نارسایی‌ها این کتاب ارزش‌مند بیش ‌از پیش منقح شود.
 

چکیده دیوان خاقانی از آثار شایستۀ ادبیات فارسی است که به دیریابی و دشوارفهمی مشهور است. ازاین‌رو، در مقایسه با دیگر دیوان‌های شعر فارسی دیوان خاقانی کم‌‌تر مورداقبال شارحان قرار گرفته‌ است. در این میان، گزیده‌گویی و گزیده‌گزینی دامن دیوان خاقانی را نیز رها نکرده‌ است و گزیده‌‌هایی چند از قصاید خاقانی شرح و منتشر شده‌ است. یکی از این آثار کتابی است با عنوان مرثیه‌خوان مدائن که به‌قلم آقایان محمدرضا برزگر‌خالقی و محمدحسین محمدی نوشته شده و انتشارات زوار آن را در 224 صفحه و در قطع وزیری اولین‌بار در بهار 1379 منتشر کرده‌ است. در این مقاله، ضمن بررسی ‌تألیف مذکور، به برخی از ناراستی‌‌‌ها و نادرستی‌‌های واردشده به آن اشاره می‌شود. از جملۀ اشکالاتی که به‌تفصیل درمورد آن سخن گفته‌ خواهد شد، می‌توان به این موارد اشاره کرد: استفاده از آثار دیگران بدون ارجاع به آن‌ها، سکوت درمقابل ابیات دشوار و مسئله‌دار خاقانی، دریافت‌‌های نادرست از برخی ابیات، منابع آشفته، اشکالات تایپی فراوان، درنظرنداشتن برخی جوانب شعری خاقانی. ازاین‌رو، با بررسی موارد فوق، نشان داده می‌شود که جایگاه علمی کتاب مذکور با چالش جدی‌ای مواجه است.

چکیده چاپ و انتشار تصحیح تذکرۀ‌الاولیای عطار نیشابوری، که از امهات متون نثر فارسی به‌شمار می‌رود، در سال 1398 به‌همت دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی به‌انجام رسید. از اولین تصحیح انتقادی تذکرۀ‌الاولیا، به‌تصحیح رینولد الین نیکلسون، بیش از یک قرن می‌گذرد، اما تصحیح تازه‌ای که صورت گرفته است از بسیاری جهات بر تصحیح سایرین برتری دارد، زیرا مصحح از طریق مقابله با نسخ خطی متعدد و فراهم‌کردن چاپی انتقادی تاحد زیادی متن نزدیک به زبان عطار را ارائه داده است. درکنار این، باید از تعلیقات سودمند، مقدمۀ مفصل، به‌دست‌دادن مآخذ اصلی سخن مشایخ در تذکره، و فرهنگواره‌های آن یاد کرد. نوشتار حاضر بر آن است تا، ضمن اشاره به محاسن و مزایای تصحیح جدید تذکره، برخی کاستی‌ها و اشتباهات واردشده در متن کتاب را برشمارد. از جملۀ این کاستی‌ها می‌توان به غلط‌های مطبعی، ارجــاعات ناقص یا اشتباه، دوگانگی در روش تصحیح متن، و آشفتگی‌های ساختاری و محتوایی اشاره کرد.
 

چکیده قصۀ سلیمان نوشتۀ ابویعقوب یوسف‌بن علی‌بن عمر تبریزی است که تاریخ نوشته‌شدن آن به سال‌های پایانی سدۀ ششم تا سال‌های آغازین سدۀ هفتم بازمی‌گردد. این کتاب به‌کوشش علی‌رضا امامی و ادوان امیری‌نژاد نخستین‌‌بار در سال ۱۳۹۸ در بنیاد موقوفات افشار به‌همکاری نشر سخن به‌چاپ رسیده است. متن به‌دست‌داده‌شده، باوجود کوشش بسیار و ارزش‌مند مصححان، خالی از کاستی‌ و نادرستی‌ و نابه‌سامانی نیست. هدف این پژوهش تصحیح نادرستی‌ها و برطرف‌کردن کاستی‌های کار مصححان است. هدف دیگر این پژوهش شناسایی و رفع جاافتادگی‌ها و نادرستی‌های دیگر موجود در نوشتۀ ابویعقوب تبریزی است که از چشم مصححان به‌دور مانده ‌است. این کار با بهره‌گیری از نوشته‌های کهن فارسی، توجه به بافت زبانی و بافت نوشتار، و سنجش قصۀ سلیمان با نوشته‌های هم‌دوره انجام شده است. هم‌چنین، کوشش شده است که کاستی‌های بخش مقدمه و فهرست‌های این تصحیح برطرف شود. نیز، در این پژوهش واژه‌ای نو در متن یافته‌ و، با یاری‌گرفتن از دو متن کهن دیگر، معنای آن روشن شد.

چکیده مقولة ویرایش در کتب درسی موضوعی است که با دیدگاه علمی می‌توان به آسیب‌شناسی آن‌ پرداخت. هدف این جستار که ساختار آن از کل به جزء تنظیم و در ذکر شواهد نیز از روش نمونة آماری استفاده شده است بیان برخی مشکلات و کاستی‌ها در حوزة ویرایش کتب درسی فارسی دورة متوسطه به‌عنوان جامعة آماری است و ازآن‌جاکه هرساله گروه تألیف کتب آموزشی در این کتب بازنگری کلی یا جزئی می‌کنند، نیاز بازنگری دقیق گروه تألیف در حوزة ویرایش کتب آموزشی نیز به‌شدت احساس می‌شود. بنابراین، به برخی از موارد درخور ایراد در سه حوزة ویرایش، یعنی زبانی، محتوایی، و فنی اشاره و گاهی نیز پیش‌نهادهایی برای بهبود موارد مذکور بیان شد. نتیجة حاصل از پژوهش حاضر بیان‌گر آن است که از بین سه حوزة ویرایشی مذکور در کتب ویرایش بیش‌تر نواقص و اشکال‌ها در زمینة «ویرایش فنی» بوده است و این کتب به بازنگری کلی و دقیق در این حوزة ویرایشی خاص نیاز دارد که مهم‌ترین هدف این نوع ویرایش رسایی و خوانایی بیش‌تر متون آموزشی برای دانش‌آموزان، فهم بهتر مطالب، و سرانجام فراگیری علم ویرایش از طریق کتب علمی است.

چکیده در کشور ما تحقق بخش بزرگی از تعلیم‌ و تربیت و سوق‌دادن دانش‌آموزان به سمت‌وسوی حیات طیبه از طریق کتاب‌های درسی اتفاق ‌می‌افتد که برای رسیدن به آن نقشة راهی دقیق و حساب‌شده لازم است. سند تحول بنیادین آموزش ‌و ‌پرورش برمبنای این اصول و با الهامگیری از اسناد بالادستی و باتوجه‌به راه‌بردهای نظام جمهوری ‌اسلامی تدوین‌ شده است تا پیش‌روی مؤلفان کتاب‌های درسی باشد. ساحت تربیت ‌زیبایی‌شناختی ‌و‌ هنری ششمین ساحت در بخش الگوی نظری ساحت‌های تربیتی این سند است. جامعة‌ آماری کتاب‌های ‌فارسی متوسطة ‌دوم و نمونه کتاب ‌فارسی پایة‌ دوازدهم است. تحلیل‌ کیفی پژوهش حاضر با کدگذاری قیاسی و طبقه‌بندی داده‌ها انجام‌ شده و واحد تحلیل در این پژوهش جمله بوده است. برای رسیدن به پایایی کدها، بخش‌هایی از کتاب را دو کدگذار کدگذاری کردند و روایی آن از روش کثرت‌گرایی و اعتمادسازی صورت ‌پذیرفت. هم‌چنین، فضای پژوهش با حضور داور بیرونی موردکنترل قرار‌ گرفت. تحلیل کمی کدها با نرم‌افزار spss انجام ‌پذیرفت. براساس تحلیل‌های انجام‌شده، فراوانی جملاتی که این ساحت را مدنظر قرار‌دادند 11/49 درصد بوده است که میزان توجه به اصول آن به‌صورت غیرمساوی و در برخی موارد هم‌چون سوق‌دادن متربیان به‌سمت گرایش و تخصص هنری خاص، آفرینش‌گری، و خلاقیت بسیار اندک بوده است که توجه ویژة مؤلفان کتاب‌های درسی را می‌طلبد.

چکیده طبع آثار نویافتة کهن اگر به‌دقت و با اصولی علمی انجام گیرد، راه‌گشای تحقیقات حوزه‌های مختلف دانش خواهد بود اما اگر بی‌‌دقتی در آن راه یابد، خود ره‌زن می‌‌شود و گرهی بر گره‌‌ها می‌‌افزاید. دیوان نرگسی ابهری از این جمله است که بدخوانی‌‌های بسیار در آن راه یافته است و محقق ادبی نمی‌‌تواند بهرة لازم را از آن ببرد. مصحح این دیوان، گاه در ضبط‌‌های مختار، وزن عروضی را که از اولیات شعر کهن پارسی است نادیده می‌گیرد و گاه معنا را فدای ضبط مشکوک می‌‌کند و صورتی بی‌‌معنا پیش چشم مخاطب قرار می‌دهد. در این ‌بین، خطاهای نگارشی نیز مانعی برسر‌‌ راه فهم سخن نرگسی می‌‌شوند. نوشتار حاضر ضعف‌‌ها و خطاهای این تصحیح را نشان می‌‌دهد و لزوم بازنگری در چاپ دیگر آن را خاطرنشان می‌‌‌کند.
 

چکیده هَیَجامَد تلفیقی از دو واژۀ (هیجان و بسامد) است که به هیجانات متأثر از استفادۀ حواس مختلف در یادگیری توجه می‌کند که، باتوجه‌به اهمیت هیجانات در تدوین کتاب‌های درسی، می‌تواند مدنظر قرار بگیرد. در پژوهش حاضر به‌منظور کیفیت بخشی و بازنگری محتوای آموزشی کتاب‌های تاریخ زبان فارسی به بررسی میزان رضایت‌مندی دانشجویان و مدرسان در بهره‌گیری از سطوح مختلف الگوی هَیَجامَد در این کتاب‌ها پرداخته‌ شده است. بدین ‌منظور، از 150 دانشجوی زبان و ادبیات فارسی در چهارده دانشگاه مختلف خواسته شد تا به پرسش‌نامۀ محقق‌ساختۀ رضایت از محتوا، که براساس سطوح الگوی هَیَجامَد طراحی شده است، پاسخ دهند. هم‌چنین، با هشت تن از مدرسان این کتاب‌ها باهدف بررسی میزان رضایت آن‌ها از این کتاب‌ها مصاحبه‌ای نیمه‌ساختاریافته انجام شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد بیش‌ترین میزان رضایت دانشجویان از سطح دیداری با میانگین 57/14 و کم‌ترین آن از سطح درونی با میانگین 00/8 است. مدرسان نیز معتقدند باوجود اهمیت هیجانات در یادگیری زیاد به این مؤلفه در این کتاب‌ها توجه نشده است. بنابراین، می‌توان باتوجه‌به هیجانات و بازنگری کتاب‌های درسی تاریخ زبان فارسی براساس الگوی هَیَجامد و متغیرهای آن رضایت دانشجویان و مدرسان را از محتوای این کتاب‌ها افزایش داد.

چکیده حدود ده سال است که کمیتۀ برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تصمیم گرفته است رشتۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی را به گرایش‌های مختلف تقسیم کند. مبنای اولیۀ این تقسیم‌بندی انواع ادبی ارسطویی است. بر این اساس، یکی از این گرایش‌‌ها ادبیات غنایی است. در این مقاله، که به‌روش انتقادی ـ مروری نوشته شده است، یکی از دروس این گرایش به‌نام «آثار غنایی غیرمنظوم» نقد و بررسی می‌شود. اصطلاح «غیرمنظوم» در عنوان درس‌نامه نارساست. باتوجه‌به سایر اجزای درس‌نامه بهتر است اصطلاح «منثور» جای‌گزین آن شود. هم‌چنین، اصطلاح «شناخت تحلیلی» در هدف مبهم است و بهتر است از اصطلاح «بررسی تحلیلی» استفاده شود. باتوجه‌به رئوس مطالب و منابع آشکار است که طراحان این درس‌نامه از استاد درس خواسته‌اند تا داستان‌های عامیانۀ بلند را به‌عنوان منابع اصلی تدریس کند. این داستان‌ها، باتوجه‌به ‌این‌که سالیان متمادی به‌صورت شفاهی دربین مردم نقالی می‌شده است، اجزای متنوعی دارد و از منظر ساختاری ارتباط چندانی با سرفصل گرایش ادبیات غنایی ندارد. بهتر است متون منثور موزون، متون نثر فنی، و داستان‌‌‌های مدرن فارسی به‌عنوان منابع این درس‌نامه مدنظر قرار گیرد.

چکیده کتاب سه جلدی زمان و حکایت (1983-1985) پل ریکور (1913-2005) را مهشید نونهالی از فرانسه به فارسی برگردانده که در سال 1397 به‌صورت کامل توسط نشر نی روانۀ بازار شده است. کتاب ریکور اثری دشوار به‌شمار می‌‌رود که فهم آن نیازمند آشنایی نسبتاً کاملی با رشته‌‌ها و شاخه‌‌های گوناگون علوم انسانی مانند فلسفه، تاریخ، ادبیات، روایت‌‌شناسی، و... ‌‌است. به همین دلیل، در این‌جا کم‌تر به مجلد سوم و بیش‌تر به مجلد دوم پرداخته می‌‌شود. دربارۀ ترجمه می‌‌توان ادعا کرد امانت و دقت رعایت شده است، اما کاستی‌های فراوانی به‌‌ویژه در زمینۀ زبان فارسی در آن وجود دارد. فارغ از مشکلات دیگر، نثر مترجم فاقد پویایی و روانی لازم برای انتقال مفاهیم ریکور است. وسواس در ترجمه و عدم انعطاف نحوی کتاب را به اثری دشوار تبدیل کرده است. افزون‌براین، در حاشیۀ این مقاله به اشتباهات بنیادین مترجم در ترجمۀ چند اصطلاح مهم مانند حکایت/ روایت، داستان/ تاریخ، و... ‌‌پرداخته می‌‌شود که پاره‌‌ای از مشکلات خواننده را در فهم متن سبب شده است. نگارنده بر آن است که توجه مترجم به میراث مترجمان پیشین می‌‌توانست بخشی از مشکلات ترجمه را بکاهد.

چکیده کتاب چشم‌اندازی به تحولات ادبی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزۀ شعر و داستان، نوشتۀ بهجت‌السادات حجازی، در سال 1394 در انتشارات علمی و فرهنگی چاپ و منتشر شده است. مقالۀ حاضر با هدف معرفی و نقد کتاب مذکور نوشته شده و ویژگی‌های شکلی و محتوایی آن را موردبررسی قرار داده است. نتیجۀ این بررسی حاکی از آن است که کتاب، در کلیت آن، چه به‌لحاظ نوع رویکرد و دیدگاه نویسنده درخصوص ادبیات انقلاب اسلامی و چه به‌لحاظ شکلی و محتوایی، دچار نقیصه‌های فراوان است. به همین دلیل، به‌شکل کنونی، قابل‌استفادۀ دانشجویان به‌عنوان کتاب درسی یا حتی منبع قابل‌استفاده درکنار کتب درسی مربوط نیست. امید است در چاپ بعدی اصلاحات لازم در آن به‌عمل آید که دراین‌صورت می‌تواند درکنار دیگر کتاب‌هایی از این نوع به‌عنوان منبعی برای مطالعه مورداستفاده قرار گیرد.

چکیده این پژوهش در نظر دارد کتاب تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی را که از سوی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) منتشر شده است ارزیابی‌ کند. این اثر، در مقایسه با آثار مشابه، گامی فراتر رفته و مؤلف محترم کتابی به‌نسبت روش‌مندتر، جامع‌تر، و کاربردی‌تر را عرضه‌ کرده ‌است. نظم منطقی در بیان مباحث، ارائة دسته‌بندی‌های کامل‌تر از شیوه‌های اثرپذیری، به‌هم‌راه توضیحات سودمند درباب نمونه‌های آن، و ترجمه‌های شیوا از آیات و احادیث از نقاط قوت این کتاب به‌شمار‌می‌رود، اما باتوجه‌به ملاک‌های ارزیابی کتب درسی از لحاظ شکلی، ساختاری، و محتوایی برخی اشکالات جدی به این کتاب راه ‌یافته ‌است که فرایند یادگیری و یادمانی مطالب را در دانشجو با مشکل مواجه می‌کند. ارجاع‌ندادن و استناد‌نکردن به منابع معتبر در تعریف اصطلاحات، ابهام، کلی‌گویی و تناقض، تعدد عناوین، مطابقت‌نداشتن کتاب با اهداف و سرفصل آموزشی مصوب، فقدان مقدمة مطلوب و اثربخش، و لزوم توجه بیش‌تر به معیارهای روزآمدی سودمندی و جامعیت در تدوین مطالب به‌هم‌راه برخی ضعف‌های شکلی و ساختاری از نکاتی است که در این کتاب نیازمند بازبینی و اصلاح است.

چکیده هرچند از دوران قاجار تا کنون حدود شصت فرهنگ زبان فارسی عامیانه تدوین شده است، کم‌‌آگاهی فرهنگ‌‌نویسان یا پای‌بندنبودن آنان به اصول فرهنگ‌‌نویسی در پیکره‌نگاری، نگاه ذوقی و گذشته‌‌نگر آن‌‌ها به زبان عامیانه، نازل‌‌نگری زبان عامیانه دربرابر زبان رسمی، و ترس از ورود واژگان تابوشکن در زبان معیار از سوی سیاست‌‌گذاران فرهنگی باعث شکل‌‌گیری فرهنگ‌‌های بازاری بسیاری شد و در محافل دانشگاهی نیز به‌رسمیت شناخته نشدند. این جستار، از بین شصت فرهنگ موجود، تنها دوازده «فرهنگ واژگان و تعابیر عامیانه» را هم‌‌سو با معیارهای فرهنگ‌‌نویسی در علم زبان‌‌شناسی کاربردی یافته است، اما باز استفاده از روش کتاب‌خانه‌ای به‌جای روش میدانی در گردآوری داده‌‌ها و ناقص یا نادرست‌بودن اطلاعات زیرمدخلی از ضعف‌‌های عمدۀ این ‌دست فرهنگ‌‌هاست که این جستار به بررسی توصیفی ـ انتقادی متن این فرهنگ‌‌ها می‌‌پردازد. به‌‌نظر می‌‌رسد، استفاده از پیکره‌‌نگاری زبان معیار و پیکره‌‌بندی رایانه‌‌ای می‌‌تواند به حفظ و اعتباربخشی علمی این زبان گریزپا بیفزاید.

چکیده کتاب ادبیات کودک در ایران درس‌نامه‌‌ای دانشگاهی است که اکثر سرفصل‌‌های وزارت علوم را برای دو واحد درس «ادبیات کودک» در مقطع کارشناسی پوشش می‌‌دهد. نویسندۀ کتاب مذکور، محمد دهریزی، از مؤلفان کتاب «نگارش» دورۀ متوسطه، دانش‌‌آموختۀ ادبیات و از شاعران و نویسندگان حوزۀ کودک و نوجوان است که آثارش برندۀ جایزه‌‌های متعددی شده است. کتاب یادشده نخستین‌بار در سال 1388 با عنوان ادبیات کودکان و نوجوانان ایران و ویرایش جدید آن در سال 1399 منتشر شد. کتاب مذکور وجوه مثبت بسیاری دارد، اما به‌دلیل ضعف‌‌های روش‌‌شناختی مشترکی که با بسیاری از کتاب‌‌های تألیفی ادبیات کودک دارد پژوهش حاضر ترجیح می‌‌دهد، بیش ‌از این‌که از منظر استحسانی به این کتاب نگاه کند، از منظری انتقادی آن را در بوتۀ نقد قرار دهد. کتاب‌‌ها به‌‌اندازه‌‌ای ‌که بـتـوانند پارادایم‌‌های یک نظریه را به‌‌صورت سلسله‌‌مراتب نظام‌‌مند به خواننده ارائه بدهند، کارکرد علمی دارند. ازهمین‌رو، هدف اصلی این مقاله بررسی روش نظام‌‌مندسازی الگوواره‌‌های نظری معرفی‌‌شده در کتاب است. در همین جهت، کتاب موردنظر در شش محور نقد و بررسی می‌‌شود: آموزش، روش‌‌مندی، محتوا، ویرایش، فصل‌‌بندی، و زیبایی‌شناسی. این پژوهش برای نخستین‌بار در ایران کتابی را از حوزۀ ادبیات نظری کودک و نوجوان موردنقد قرار می‌‌دهد.

چکیده کتاب سرّ سخنان نغز خاقانی اثر محققانۀ جدید در عرصۀ خاقانی‌‌پژوهی است که به‌دلیل روش علمی، نگاه زیباشناسانه، اشراف و تعمق نویسنده تألیفی ارزش‌مند محسوب می‌‌شود. این کتاب مشتمل‌بر‌‌ چهار مجلد است که تاکنون دو جلد آن به‎طبع رسیده است. در این نوشتار، جلد نخست آن را معرفی، نقد، و بررسی کرده‌‌ایم. در ابتدای نوشتار، بخش‌‌های مختلف کتاب و محتوای آن را معرفی و سپس به ارزش‌‌های علمی و زیبایی‌‌شناسانۀ آن اشاره کرده‌‌ایم. در بخش نقد و بررسی، اشتباهات یا کاستی‌‌های کتاب را تحت دو عنوان کلی اشکالات تایپی و ویرایشی، اشکالات و کاستی‌‌های محتوایی، به‌صورت جزئی و با ذکر صفحه، مشخص کرده‌‌ایم. از عمده‌‌ترین موارد اشکالات تایپی و ویرایشی می‌‌توان به کثرت استعمال تکیه‌‌کلام‌‌های گفتاری و افراط در نشانه‌‌گذاری اشاره کرد. در اشکالات و کاستی‌‌های محتوایی برخی توضیحات و گزینش نسخه‌‌بدل‌‌های مؤلف موردنقد قرار گرفته است. هدف ما در این نوشتار تأکید بر اهمیت کتاب مذکور در پژوهش‌‌های خاقانی‌شناسی و رفع کاستی‌‌‌‌های آن در چاپ‌‌های بعدی است.

چکیده از پرسش‌های بنیادین در عرصة ادبیات داستانی جدید در ایران میزان پیوند این حوزه با ادبیات کلاسیک فارسی است. اهمیت این پرسش زمانی آشکار می‌شود که در نظر داشته باشیم قاطبة منتقدان و محققان حوزة ادبیات داستانی رمان و داستان کوتاه را محصول هنری وارداتی (غربی) می‌دانند و بر این باورند که ورود و گسترش داستان‌نویسی جدید به ایران را بایست به همان نگرش هنری غرب و پدیده‌ای غیربومی معطوف دانست. روشن است در پرتو چنین نگرشی، انتظار بهره‌مندی و ارتباط داستان‌نویس ایرانی با گذشتة ادبی خود انتظاری شگفت و نابه‌جا می‌نماید. تألیف کتاب تأثیر ادبیات کلاسیک فارسی در داستان‌نویسی معاصر، نوشتة معصومه صادقی، پاسخی است در رد یا ایجاد تردید جدی درباب غربی‌بودن رمان و داستان جدید ایرانی که با تکیه بر سه رمان سووشون، جای خالی سلوچ، و آتش بدون دود می‌کوشد تا، ضمن رد نگاه غالب یادشده، اثرپذیری نویسندگان ایرانی را از سبک و زبان ادب کلاسیک فارسی آشکار سازد. جستار حاضر، با بازخوانی اثر یادشده به شیوة توصیفی ـ تحلیلی، به این نتیجه دست یافته است که باوجود تلاش ستودنی نویسنده در مقدمات و گردآوری اطلاعات قابل‌تأمل و بازنمایی بینامتنی رمان‌های برگزیده، برخی ایرادات اساسی و گزاره‌های موضوعی نامتوازن در تحلیل داده‌ها و تفسیر نهایی رمان‌ها دیده می‌شود. رویکرد مغالطه‌آمیز جزء‌و‌کل و غث‌وسمین ناشی از این نگرش بازنگری جدی در کتاب را ضروری می‌کند.

چکیده روش‌شناسی پژوهش ادبی، به‌ویژه در حوزة استناد، با اخلاق پژوهش پیوندی ژرف دارد. به‌عبارت‌دیگر، اشکالات روش‌شناختی می‌توانند خطاهای اخلاقی را نیز در‌پی داشته باشند. در مقالة حاضر، کتاب درس‌گفتارهای نقد ادبی عبدالحسین زرین‌کوب از همین منظر مورد‌نقد قرار گرفته است. مرز مبهم میان گفتار نویسنده و گفتار نقل‌شده از منابع این کتاب از مهم‌ترین اشکالاتی است که در این مقاله بر آن تکیه شده است. این ابهام ابعاد گوناگونی دارد که مهم‌ترین آن‌ها یک‌سان‌انگاریِ منابع و یک‌سان‌انگاری مفاهیم و اصطلاحات تخصصی است. به‌عبارت‌دیگر، به‌دلیل محو تمایز میان گفتار نویسنده و منابع، استناد به منابع مختلف به‌شکلی است که گویی هیچ تفاوتی میان این منابع با یک‌دیگر و هم‌چنین میان دیدگاه نویسنده با آن‌ها وجود ندارد. این امر موجب نوعی بدیهی‌انگاری در تعریف مفاهیم اصلی نیز شده است. درپایان نیز نشان داده‌ شده که این خطای روش‌شناختی پی‌آمدها و لغزش‌های اخلاقی آشکاری نیز داشته است.

چکیده تاریخ بیهقی از متون منثور فارسی است که در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ‌ارشد رشتۀ زبان و ادبیات فارسی تدریس می‌شود. تاکنون شش تصحیح از تاریخ بیهقی انجام شده که تصحیح فیاض و تصحیح یاحقی ـ سیدی بیش‌تر مورداقبال پژوهش‌گران قرار گرفته ‌است. ازآن‌جاکه وجود یک تصحیح منقح کار تعلیم‌و‌تعلم این اثر را آسان‌تر می‌سازد، پژوهش حاضر به نقد و بررسی وزن سروده‌های فارسی تاریخ بیهقی در تصحیح یاحقی ـ سیدی و مقایسۀ آن با تصحیح فیاض می‌پردازد و می‌کوشد با بررسی اوزان این سروده‌ها، میزان صحت ضبط و دقت مصححان را بسنجد. برای این کار، کوشش شده است تا علاوه‌بر بهره‌گیری از قواعد عروضی زبان فارسی، از نسخه‌بدل‌ها، توجه به صورخیال، انسجام بافت متن، تصحیح‌های معتبر دیوان‌های شاعران مورداستناد، و موارد دیگر این‌چنینی استفاده‌ شود. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و داده‌ها به‌شیوۀ کتاب‌خانه‌ای و سندکاوی، با استفاده از روش تحلیل محتوا، بررسی شده‌اند. نتیجه نشان می‌دهد که دریافت درست معنی ابیات، پیوند آن‌ها با گزاره‌های تاریخی متن، و فهم درست این گزاره‌ها در گروِ وزن صحیح ابیات است که متأسفانه در تصحیح یاحقی ـ سیدی به وزن برخی از ابیات توجه کافی نشده ‌است و این تصحیح، باوجود دراختیارداشتن نسخ خطی بیش‌تر، در این زمینه دقت‌نظر کم‌تری دارد.

چکیده مدت‌ها پس از آفرینش نخستین رمان‌ها و داستان‌های کوتاه فارسی، آثاری پژوهشی دربارة این آثار داستانی به‌وجود آمد. در این پژوهش، شیوۀ تاریخ‌نگاری نخستین تاریخ‌ادبیات‌های داستانی (یعنی کتاب تاریخ و تحول ادبیات نوین ایران و کتاب پایه‌گذاران نثر جدید فارسی)، که هم‌زمان در خارج از کشور انتشار یافته‌اند، بررسی شده است. در این مقاله، با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و براساس مؤلفه‌هایی که نگارندگان این پژوهش برای گونۀ تاریخ‌ادبیات در نظر ‌گرفته‌اند، گفتمان این دو اثر بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد علوی و کامشاد بدون تأثیرپذیری از ایدئولوژی حاکمیت وقت و با هدفِ یافتنِ پیوندهای دوسویة ادبیات و رویدادهای سیاسی روز، آثار ادبی را بررسی کرده‌اند. البته کار این نویسندگان به‌دلیل نداشتن الگو و طرحی دقیق برای نگارش اثر خود، بی‌شک با کاستی‌هایی هم‌راه است. ضعف ساختاری در چینش مطالب، نداشتن الگوی خاص در شرح‌حال‌نویسی، نپرداختن به سبک ادبی آثار و تحلیل‌نکردن جنبۀ ادبی و هنری آثار ادبی، ساختارمندنبودن برخی مؤلفه‌ها، استفاده از منابع درجه‌دوم و درجه‌سوم، و مبناقراردادن گزینش‌های آثار انتقادی پیشین ازجملة این ضعف‌هاست که اغلب به‌علت دوری از بافت و زمینه‌های نهادی مرتبط با آثار ادبی روی داده‌اند و این مسئله آسیب چشم‌گیری به این دو تاریخ‌‌ادبیات وارد ساخته است.

چکیده درمیان قرآن‌پژوهان غربی که به دیدۀ انصاف به متون اسلامی، به‌ویژه قرآن، نگریسته‌اند خانم کریستین سندز هم‌چنان شیوۀ استادان مشتاق و محتاط خود را می‌پیماید. او در کتاب تفاسیر صوفیانۀ قرآن از سدۀ چهارم تا نهم، نخست به بررسی پیش‌فرض‌های هرمنوتیکی صوفیه پرداخته و سپس مقایسه‌ای تحلیلی کرده است میان روش‌های عارفانِ مفسّر ذیل داستان موسی و خضر، سرگذشت مریم، و آیۀ نور. در بررسی این کتاب، پس از نگاهی به امتیازات و جنبه‌های مثبت اثر، به مواردی از ضعف‌های محتوایی این پژوهش پرداخته شده که متوجه مؤلف بوده است. بخش زیادی از نکات ذوقی ـ تفسیری در این کتاب برپایۀ مطالبی است که از عبدالرزاق کاشانی و بخش‌های تأویلی غرایب‌القرآن نظام‌الدین اعرج نیشابوری و پس‌ازآن، علاء‌الدوله سمنانی نقل شده و با یک‌دیگر مقایسه شده‌اند، درحالی‌که سال‌هاست در جای خود به اثبات رسیده که عمدۀ مباحث تأویلی در غرایب‌القرآن برگرفته از تأویلات نجمیّه است. توجه به این نکته می‌توانست چینش مباحث و ارزیابی نهایی مؤلف را تغییر دهد. هم‌چنین به مواردی از ضعف‌ ترجمۀ اثر توجه ‌شده که به تعقید و گرفتگی متن فارسی انجامیده است. شواهدی که از این ضعف‌‌ها ارائه شده از موارد اختلاف سلیقه در‌ ترجمه نبوده است.