چکیده آیندۀ تاریخ ایران تا حد زیادی در گرو روایتی است که ما از گذشتۀ آن ارائه می‌کنیم. این روایت می‌تواند رو به آزادی و مسئولیت‌پذیری باشد و نیز می‌تواند نوعی گذشته‌گرایی را بر ما تحمیل کند که ما را از پیشرفت بازدارد. هر دو روی سکه حی و حاضرند. بسته به این‌که ما چه رویکردی و چه ارزشی را مدنظر داشته باشیم، آیندۀ گذشتۀ ایران نیز متفاوت خواهد بود. نگارنده در این مقاله، ضمن بررسی و نقد کتاب وزارت و دیوان‌سالاری ایرانی در عصر اسلامی (تألیف صادق سجادی)، باتوجه‌به رویکرد مؤلف در اعتباربخشی به گذشته، به نقد تاریخ دیوان‌سالاری پرداخته‌ام و ملاحظاتی چند را، به‌نحو انتقادی و با رویکرد هرمنوتیک، بیان کرده‌ام. از نظر من، آیندۀ پیشرفت ایران قبل از هرچیز در گرو تهافت دیوان‌سالاری آن است. این دیوان‌سالاری، به‌جای نظم و کارآمدی و شفافیت، به پوشانندگی می‌انجامد. این آینده است که چراغ راه گذشته است.

چکیده در این مقاله به معرفی و ارزیابی کتاب می‌توان دموکراسی را نجات داد؟ مشارکت، شورا، و جنبش‌های اجتماعی نوشتة دوناتلا دلاپرتا می‌پردازیم. پرسش اصلی دلاپرتا در این کتاب این است که «آیا می‌توان دموکراسی را نجات داد؟» و پاسخ او «فراتررفتن از مدل لیبرال و بسط‌دادن بازتاب آن بر مشارکت و تأمل در نهادهای داخلی و خارجی» از طریق جنبش‌های اجتماعی است. کتاب دلاپرتا درواقع دو کتاب در یک کتاب است که بخش نخست آن به بحث هنجاری درباب تحول مفهوم دموکراسی از لیبرال تا شورایی در دو سدة گذشته می‌پردازد. بخش دوم آن، پراکتیس دموکراسی از سوی جنبش‌های اجتماعی در جهان معاصر، باتوجه‌به تحول فناوری‌های ارتباطی مانند اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، است که تلاش دارد از دموکراسی نمایندگی به دموکراسی مستقیم گذار کند. این کتاب بحثی در حوزة مباحث چپ جدید و دموکراسی رادیکال است که به‌دنبال گذار از دموکراسی نمایندگی به دموکراسی شورایی از طریق جنبش‌های اجتماعی است. جنبش‌هایی که از نظر دلاپرتا، برخلاف گذشته، دیگر کارگری نیستند، شامل طیف‌های گوناگون می‌شوند و با استفاده از رسانه‌های ارتباطی جدید توانی بالا برای بسیج دارند.

چکیده کتاب کالبدشکافی داعش: ماهیت، ساختار تشکیلاتی، راه‌بردها، و پی‌آمدها، نوشتۀ سیدعلی نجات، از آثاری است که کوشیده است به معرفی همۀ ابعاد داعش بپردازد. در این کتاب دربارۀ مبانی فکری و ایدئولوژیک داعش، تاریخچه و نحوۀ شکل‌گیری، ساختار تشکیلاتی، راه‌بردها و تاکتیک‌ها، راه‌برد رسانه‌ای این گروه، نیروهای فعال تحت فرمان‌دهی، وضعیت مالی و اقتصادی، دلایل موفقیت و شکست، و چالش‌ها و فرصت‌های داعش برای جمهوری اسلامی ایران و راه‌کارهای مقابله بحث شده است. در این نقد، ضمن معرفی و توصیف اثر، به نقد شکلی آن پرداخته و در بخش تحلیل و ارزیابی محتوایی به نقد محتوای فصول کتاب و تبیین یکی از اصلی‌ترین مشکلات آن، یعنی نبود بنیاد نظری، پرداخته‌ایم. در بخش ارزیابی نهایی نیز، ضمن بیان جای‌گزین‌های موجود برای بهبود کتاب، برخی پیش‌نهادها را برای آثار بعدی با این موضوع و روش مطرح کرده‌ایم. روش مطالعۀ ما اسنادی با بهره‌گیری از منابع کتاب‌خانه‌ای، اعم از فیزیکی و الکترونیک، بوده است.

چکیده کتاب فهم فلسفۀ ‌سیاسی در بستر زندگی اجتماعی نوشتۀ مل تامپسون و ترجمۀ نرگس تاجیک نشاطیه را انتشارات پگاه روزگار نو در سال 1397 منتشر کرد. در این کتاب، مؤلف با اتخاذ راه‌بردی مخاطب‌محور و در پرتو توجه ‌به مسائل و پدیده‌های روز سیاسی بر تجزیه‌و‌تحلیل آن‌ها در چهارچوب فلسفۀ‌ سیاسی تأکید داشته است. از ویژگی‌های قابل‌تأمل کتاب بهره‌مندی از روال و روند تاریخی در توجه ‌به مفاهیم بنیادین و نوین فلسفۀ ‌سیاسی دربرابر علم سیاست و احیای نگرش هنجاری به امور سیاسی است. در این مقاله، کتاب از منظر روش و مبنای نظری و تجزیه‌وتحلیل‌ها و داده‌ها نقد و بررسی می‌شود و درمجموع به این نتیجه می‌رسد که باوجود بهره‌مندی از شیوه‌های نوین تألیف، نگارش و ساختاربندی متن، و ایجاد جذابیت محتوایی و شکلی برای مخاطب، این کتاب نتوانسته است تحلیل و تبیین مناسبی از کاربست فلسفۀ ‌سیاسی در مسائل روزِ اجتماعی ارائه دهد. در این مقاله، علت چنین وضعیتی در خروج از ریل راه‌بردی نویسنده مبنی‌بر التفات و تمرکز بر فلسفۀ ‌سیاسی، از فصل چهارم به بعد، پراکندگی و آشفتگی در طرح موضوعات و پدیده‌های بسیار متنوع، و عدم تناسب و توازن معنایی و مفهومی در بیان آرای فیلسوفان و متفکران سیاسی مشاهده می‌شود.

چکیده درمورد بررسی و نقد وضعیت منطقۀ خاورمیانه آثار و پژوهش‌‌های متعددی نگاشته و منتشر شده است. از مهم‌‌ترین رویکردهای تحلیلی دراین‌باره می‌‌توان به تحلیل تقابل‌های هویتی اشاره کرد. اندیشمندان و کارشناسان منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی از این منظر به تحلیل وضعیت امروزین خاورمیانه پرداخته‌‌اند. امین معلوف که لبنانی ـ فرانسوی محسوب می‌شود در آثار خود از منظر تقابل‌‌ها و تضارب‌‌های هویتی بر بررسی وضعیت این منطقه و متعاقب آن وضعیت جهان معاصر متمرکز شده است. این نوشتار به بررسی و نقد کتاب هویت‌‌های مرگ‌بار و به‌تبع آن رویکرد مطالعاتی معلوف در دیگر آثارش اختصاص یافته است. بررسی و نقد کتاب هویت‌های مرگ‌بار نشان می‌‌دهد که معلوف رویکرد انتقادی به وضعیت تقابل‌‌های هویتی دارد و وضعیت امروزین خاورمیانه را در دورۀ تاریخی جنگ‌های صلیبی ریشه‌دار می‌‌داند و علت العلل وضعیت امروز را در مسئلۀ کژشناسایی «دیگری» و اقدام به حذف دیگری فرهنگی از سوی «خودی»های هویتی معرفی می‌‌کند. حذف دیگری سبب نارضایتی بخشی از افراد، مردمان، و اقوام در ملت‌‌های مختلف می‌شود و خشونت، ترور، جنگ، و اقدامات انتحاری را ایجاد می‌‌کند.

چکیده گرچه در سال‌‌های اخیر تحلیل متون توسعۀ کشور براساس رویکردهای گفتمانی رایج شده است، تحلیل زمینه‌‌های اجتماعی اثرگذار در تولید این متون به همان اندازه موردتوجه قرار نگرفته است. باتوجه‎به این‌‌که براساس نظریۀ گفتمان تفسیر هر متن مستلزم تفسیر روابط میان زمینه و متن است، هدف نوشتار حاضر این است که متن برنامۀ سوم عمرانی کشور را با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف تفسیر کند و زمینه‌‌های فرهنگی و سیاسیِ اثرگذار در تولید متن برنامۀ یادشده را براساس مونوگرافی بالدوین تحلیل کند. نوشتار حاضر، باتوجه‌‎به روش تحلیل گفتمان انتقادی، نظم گفتمانی حاکم بر متن برنامۀ عمرانی سوم را «نظم گفتمان برنامه‌‌ریزی و توسعه» نام‌‌گذاری می‌کند که «گفتمان برنامه‌‌ریزی متمرکز فردگرا» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی رشدمحور» به‌‌مثابۀ گفتمان‌‌های مسلط در آن برنامه محسوب می‌‌شوند و «گفتمان برنامه‌‌ریزی غیرمتمرکز مشارکتی» و «گفتمان توسعۀ اقتصادی توزیع‌‌محور» را می‌توان به‌‌عنوان گفتمان‌‌های رقیب شناسایی کرد. تفسیر زمینۀ فرهنگی و سیاسیِ متن برنامه نشان داد که تدوین متن یادشده، بیش‌ازآن‌‌که از فرایندی علمی ‌ـ عقلانی و فارغ از ایدئولوژی‌‌ تبعیت کند، متأثر از صورت‌‌بندی‌‌های ایدئولوژیکی ‌ـ گفتمانی، درپی حفظ روابط خاصی از قدرت اجتماعی از طریق متن این برنامه است.

چکیده بیش از چهل سال است که نظریۀ دموکراسی چندسالاری رابرت دال، به‌عنوان یکی از مؤثرترین، محکم‌‌ترین، و روشن‌گرایانه‌‌ترین گونه‌‌های نظریۀ دموکراتیک تجدیدنظرطلبانۀ معاصر موردتوجه صاحب‌‌نظران است. نسخۀ انگلیسی این کتاب در سال 1971 چاپ شده و ترجمۀ آن در سال 1397 منتشر شده است. چندسالاری به‌عنوان مجموعه‌‌ای از ترتیبات نهادی تعریف می‌‌شود که مخالفت عمومی و مشارکت فراگیر در سیاست را مجاز می‌‌کند. فرض محوری دال در این کتاب، که فرایندی خطی را شامل می‌‌شود، این‌گونه مطرح می‌‌شود که وقتی نظام‌‌های سلطه‌جو و گروه‌‌سالارهای رقابتی به‌سمت چندسالاری حرکت می‌‌کنند فرصت‌‌ها را برای مشارکت مؤثر و پرسش‌گری افزایش می‌‌دهند و ازاین‌رو تعداد افراد، گروه‌ها، و منافعی که اولویت‌‌هایشان در سیاست‌‌گذاری مدنظر قرار می‌‌گیرد بیش‌تر می‌‌شود. در این نوشتار، تلاش شده است زمینۀ فکری و مطالعاتی رابرت دال در طول دو دهه (1950-1970) بررسی شود و ریشه‌‌های تکوین و تکامل نظریۀ دموکراسی چندسالاری وی که در قالب یک کتاب مستقل ارائه شده است در آثار پیشین او شناسایی شود.

چکیده سنت با صورت‌بندی اندیشه و اندیشه‌‌ورزی تحولات در جوامع را جهت‌‌دهی می‌کند و با کتمان تاریخی‌بودنش سلطۀ خویش را بر قرائت ‌معاصر می‌‌گستراند. بااین‌حال، چهارچوب‌های تحلیل این حوزه هیچ‌کدام آشکار نمی‌‌سازند که قدرت چگونه دانش‌ و تولیدات فکر دینی را منقاد ساخته و آن‌ها را درجهت راه‌‌بردها و اهداف خود به‌خدمت گرفته است. با این توضیح، تحلیل قدرت و دانش در ایران دورۀ اسلامی، در رفع این خلأ و با اتخاذ رویکردی گفتمانی، تلاش می‌‌کند تا نشان ‌‌دهد که گفتمان اسلامی چگونه و با چه سازوکاری به برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی مفاهیم متکثر می‌پردازد، و چگونه یک مفهوم مرکزی را بسط می‌دهد و آن را فرازمانی/ مکانی تصویر می‌کند. مؤلف پاسخ به‌‌این سؤال را جست‌وجو می‌کند که دانش سیاسی از کجا ظاهر و به کجا ختم می‌‌شود. بااین‌حال، در ارزیابی این اثر آشکار می‌‌شود که مرزهای گفتمانی دانش سیاسی در دورۀ میانه و جدید تعریفی مشخص نمی‌‌یابند؛ هم‌چنین متن مشخص نمی‌‌سازد الگوهای سیاسی‌ای که طرد‌ شده‌‌اند تا نظم‌ موجود تنها الگوی ممکن و مشروع زندگی سیاسی تثبیت شود کدام‌اند. بااین‌وصف، انتظارات از اتخاذ پیش‌فرض‌های تحلیل گفتمانی هم‌راه با سایر دقایق موجود در متن محور ارزیابی این اثر قرار گرفته است.

چکیده والزر در حوزه‌های عدالت تبیینی از اصول عدالت توزیعی را ارائه می‌دهد که بر فهم معانی خیرهای مختلف اجتماعی مبتنی است. این تبیین از عدالت «تکثرگرایانه» و بر ایدۀ «برابری پیچیده» بنا شده است. مقصود والزر آن است که هریک از حوزه‌های حیات اجتماعی معیارهای خاص خود را برای توزیع خیرهای اجتماعی دارند و نباید معیارهای یک عرصه را به عرصه‌های دیگر تسری داد. نقطۀ مقابل عدالت مطلوب والزر جباریت و سلطه است که به‌معنای سلطۀ معیار عدالت در یک عرصه به عرصه‌های دیگر حیات اجتماعی است. تنوع اصول توزیع خیرهای اجتماعی، تلاش برای ایجاد سازگاری میان کثرت‌گرایی و برابری، و مخالفت با سلطۀ سرمایه بر عرصۀ قدرت سیاسی از نقاط برجستۀ نظریۀ عدالت والزر محسوب می‌شوند. ازسوی‌دیگر، منتقدان والزر معتقدند که خصلت محافظه‌کارانۀ والزر موجب می‌شود نتواند موضع انتقادی مشخصی دربارۀ شیوه‌های نادرست توزیع خیرهای اجتماعی اتخاذ کند. عدم ارائۀ معیاری مشخص برای فهم معیارهای اجتماعی توزیع خیر، نسبیت معناهای اجتماعی، و ناتوانی در ارائۀ معیاری برای نقد روش‌های نادرست در توزیع خیرهای اجتماعی از جملۀ مهم‌ترین انتقاداتی است که بر نظریۀ عدالت والزر وارد شده است.

چکیده تاکنون بسیاری مدرنیته را به‌مثابۀ کلیتی یک‌پارچه در نظر گرفته‌اند که در زمان و مکانی خاص متولد شده و بالیده است. در این دیدگاه، مدرنیته به‌مثابۀ امری زمان‌مند و مکان‌مند پنداشته می‌شود که با دیگر فرهنگ‌ها و اقلیم‌ها ناسازگار و بیگانه است، اما اگر مدرنیته را «متنی فرهنگی» در نظر بگیریم که بسترساز سوژگی انسانی است، می‌توانیم نشانگان آن را در تمامی جمعیت‌های انسانی به نسبت‌های مختلف بیابیم. کتاب سه تقریر رقیب دربارۀ مدرنیته: خروج، اعتراض، وفاداری می‌کوشد تا با نشان‌دادن ناسازواری‌های نظری در درک امر مدرن بر ماهیت منشوری و چندگانۀ آن تأکید ورزد و امکان‌های مختلف در مواجهه با آن را بررسی کند. از این نظر، دشوارۀ کانونی کتاب بررسی امکانات نظری‌ای است که در انگارۀ مدرن نهفته‌اند. بدنۀ اصلی اثر به نظرهای شش اندیشمند غربی دربارۀ مدرنیته می‌پردازد. هم‌چنین در آخرین قسمت کتاب، نظرهای اندیشمندان ایرانی دربارۀ مدرنیته به بحث گذارده می‌شود و آرای آن‌ها از سه منظر وفاداری به مدرنیته، اعتراض به آن، و خروج از آن بررسی می‌شود. درمجموع می‌توان این اثر را تلاشی ارزنده برای ارائۀ درکی بهتر از مفهوم مدرنیته دانست؛ امری که به‌خودی خود می‌تواند جامعۀ ایرانی را در رویارویی آگاهانه‌تر با مدرنیته یاری بخشد. مقالۀ حاضر می‌کوشد تا به دو روش صورت‌گرایانه (فرمالیستی) و محتوایی کتاب یادشده را موردنقد و ارزیابی قرار دهد.

چکیده شادکامی و سعادت از مهم‌ترین مقولاتی است که درطول تاریخ تفکر سیاسی و اجتماعی، در تمدن‌های مختلف موردتوجه بوده است و فیلسوفان تلاش داشته‌اند تا با ارائۀ تعریفی جامع از آن، رویکردهای هنجارین سیاسی و حکومتی را تجویز کنند. این امر اگرچه در دوران تفکر کلاسیک عموماً مبتنی‌بر فهم سعادت به‌عنوان مقوله‌ای فعال و درنتیجه کیفیتی برای زندگی خوب بوده است، در دوران مدرن و با ظهور تفکر لیبرالی متحول شد و به‌واسطۀ آن، به مقولاتی مانند رشد اقتصادی و افزایش ثروت ترجمه شد، اما این رویکرد نتوانست مانع از بروز ناهنجاری‌هایی باشد که حتی در کشورهای ثروت‌مند به‌نحو فزاینده‌ای درحال گسترش هستند. مقولاتی مانند افسردگی، مصرف مواد مخدر، ازهم‌گسیختگی خانوادگی، و مانند آن از بحران‌هایی است که برخی پژوهش‌گران غربی را بر آن داشت که در جست‌وجوی بدیلی پایدار و فارغ از آسیب برای این رویکرد برآیند. کتاب سیاست شادکامی از آثاری است که در این زمینه بر آن است تا با بهره‌مندی از رویکرد متفاوت کشور بوتان در اعلام «شادکامی» به‌جای رشد اقتصادی، به‌عنوان معیار حکومت خوب، مؤلفه‌ها و ابعاد مختلف این موضوع را در حکومت‌ورزی غربی به‌ویژه در کشور آمریکا بررسی کند.

چکیده درک ماهیت جامعه‌ای تاریخی و چرایی رفتارها، هنجارها، و علت برخی رخدادها تنها با مطالعة اندیشه و فرهنگ سیاسی آن جوامع امکان‌پذیر است. ازاین‌رو، تحقیق و تفحص دراین‌باره می‌تواند زوایای تاریک یک دورۀ تاریخی را روشنی بخشد. درمقابل نقد بی‌طرفانه و علمی این آثار سبب غنای علمی و آموزشی می‌شود و بر کارآیی، سودمندی، و امتیازات آن‌ها می‌افزاید. بر این اساس، سعی شده است تا یکی از آثار تازه‌نشریافته، اندیشۀ سیاسی در ایران باستان، موردمطالعه و واکاوی قرار گیرد تا اهمیت، اعتبار، و البته برخی کاستی‌‌ها و نواقص شکلی و محتوایی آن به امید ارائة بهتر در چاپ‌های بعدی مشخص شود. باوجود نقاط قوتی که تألیف پیش‌رو از آن برخوردار است، انتقادهای مهمی نیز در شکل و محتوا بر آن وارد است که از آن شمارند: فقدان نتیجه‌گیری در پایان مطالب، برخی مشکلات مهم در تعمیم اندیشة سیاسی حاکم در یک دوران به کلِ دوران باستان، تناقضات اساسی در بخش‌های مختلف کتاب، و برخی اشکالات محتوایی که درنتیجة بهره‌نبردن از منابع مهم (به‌طور جامع) و هم‌چنین بررسی‌نکردن اعتبار منابع و مآخذ پدید آمده است.

چکیده ایدۀ جواد طباطبایی از سه دهۀ پیش تاکنون بر دو محور اساسی زوال اندیشۀ سیاسی در ایران و در دهه‌های اخیر بر حول محور اندیشۀ ایران‌شهری قرار گرفته است. طباطبایی از معدود نویسندگانی است که در یک دستگاه منظم فکری مفاهیمی را برای توضیح تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران به‌کار گرفته است، اما وسعت طرح او باعث شده است تا تمام مضامین اندیشۀ سیاسی ایران‌شهری به‌وضوح طرح و بررسی نشده باشند. این مقاله تلاشی برای شرحی مجمل درمورد واپسین اثر طباطبایی و مباحث مهم آن است؛ ازجمله جایگاه مجلس اول مشروطه،‌ مفهوم سنت، و لزوم تمایز میان ناسیونالیسم و ایدۀ ایران. هم‌چنین، تأملی در آرای مؤلف به‌خصوص درباب ارتباط دیدگاه‌های او با مسائل معاصر ایران و نقدهایش بر روشن‌فکران معاصر است. نویسندگان استدلال می‌کنند که اگرچه میراث به‌جای‌مانده از ایران باستان مهم و قابل‌توجه است، بدون بازسازی اندیشه‌های کلاسیکی که امروزه به‌واسطۀ تلاش خود طباطبایی اندیشۀ ایران‌شهری نامیده می‌شوند، این اندیشه‌ها هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام خواهند بود.

چکیده از کدام منظر اندیشگانی باید به یک نظام فکری یا یک جریان اندیشۀ حاکم بر زندگی یک اندیشمند سیاسی پرداخت؟ این پرسشی است که، در تحلیل نهایی، نحوۀ مواجهه ما را با دستگاه‌های فلسفی ‌ـ سیاسی گوناگون مشخص خواهد کرد؛ مواجهه‌ای که بیش از هرچیز درون خودش قصدمندی‌های ویژۀ کسی را دارد که درحال شرح‌دادن یک نظام اندیشگانی است و هم‌چنین مسائلی دارد که ضرورت مراجعه به یک نظریۀ خاص را برای شارح به‌وجود آورده‌ است. هر شکلی از مواجهه با یک متن، برای کسی که دربارۀ آن می‌نویسد، جست‌وجویی برای فراهم‌آوردن پاسخی است که، در این‌جای مکانی و زمانی مواجه‌شونده، باید دربارۀ مسائل انضمامی زندگی سیاسی ارائه شود. با چنین پیش‌فرضی است که سعی می‌‌شود در این مجال، دربارۀ بخشی از یادداشت‌های زندان از آنتونیو گرامشی، متفکر و فعال سیاسی ایتالیایی، نوشته شود؛ مجموعه‌ای که برای فارسی‌زبانان با عنوان دولت و جامعۀ مدنی با ترجمۀ عباس میلانی، به‌همت انتشارات اختران، به بازار ارائه شده است. در این مقاله کوشش بر آن است تا با تکیه بر فهمی از مفهوم امر سیاسی، به‌‌منزلۀ عاملی وحدت‌بخش، به این بخش از نوشته‌های گرامشی پرداخته شود.

چکیده حزب از مؤلفه‌های مهمی است که در نظام‌های دموکراتیک از جایگاه بااهمیتی برخوردار است و درواقع حزب حلقۀ وصل بین عمل حاکمیت و معیارهای حکم‌رانی است. داوود فیرحی نیز در کتاب فقه و حکم‌رانی حزبی با طرح حزب تلاش دارد تا فقه سیاسی را با دولت مدرن، ظهور پارلمان، و مفهوم قانون در دوران معاصر مرتبط کند و جایگاه احزاب در نظام سیاسی اسلام را تبیین کند. نتایج تلاش فیرحی نشان می‌دهد طرح «مسئلۀ حزب» در فقه سیاسی امتداد منطقی مواجهۀ فقه با دولت مدرن است و «مسئلۀ حزب در ایران فقهی است»، اما واقعیت آن است که حزب در ایران فقهی نیست و در این مقاله «مسئلۀ حزب در ایران فقهی است» را به‌روش توصیفی و تحلیلی و برمبنای مطالعات کتاب‌خانه‌ای نقد می‌کنیم.

چکیده در این مقاله، پیوند تفسیر نص مقدس، ایدئولوژی زبان، و سازوبرگ‌های سلطه در کتاب دوائر الخوف (دایره‌های ترس) را با محوریت مسئلۀ زن بررسی می‌کنیم. کتاب دوائر الخوف براساس هرمنوتیک تاریخی نص‌محور تألیف شده است و ابوزید رویکرد انسان‌باوریِ پساسکولار دارد. وی در دوائر الخوف از ره‌یافت‌های انتقادی‌ای چون نظریۀ فرودستی و نقد آپاراتوس‌های ایدئولوژیک در چهارچوب ساختارگراییِ تاریخی بهره برده و درکنار آرای قرآن‌شناختی خود نوعی جامعه‌شناسی سیاسی انتقادی را هم تمهید کرده است. در نظریۀ انتقادی ابوزید، فروبستگی وضعیت ناشی از مناسبات درهم‌تنیدۀ شریعت، اقتصاد سیاسی، و قدرت حاکمه است. در تحلیل‌های وی، می‌توان تورِ قدرتی را دید که روابط مالی و اقتصادی استثمارگرانه را در سایه‌سارِ تفسیر شریعت قرار می‌دهد و با سازوکار‌های سرکوب مانع از آگاهی انتقادی در فضای اجتماعی می‌شود. این امتناع آگاهی در فضای مصر درمورد زنان شدیدتر و وخیم‌تر است. این مقاله در پنج قسمت به نقد و بررسی دیدگاه‌های ابوزید می‌پردازد.

چکیده محافظه‌کاری، به‌مثابۀ اندیشه یا ایدئولوژی، پیوندی مستحکم با عمل و تجربۀ‌ عینی سیاسی دارد. محافظه‌کاران معمولاً به حفظ آن‌چه مطلوب می‌پندارند علاقه نشان می‌دهند و البته مقاومت ایشان درقبال تغییراتی که لازمۀ شرایط اجتماعی و تاریخی دانسته می‌شود، آن‌ها را مستعد عناوینی هم‌چون واپس‌گرایی یا ارتجاعی کرده است. کتاب ذهن ارتجاعی با این مدعای اصلی که اندیشۀ محافظه‌‌کاری همواره مبتنی‌بر برخورد و مقابله با جریانات تحول‌خواه به‌ویژه برآمده از سنت چپ بوده به بررسی شکل‌گیری و ابعاد این اندیشه، مخصوصاً در اروپای غربی و آمریکا، پرداخته است. باآن‌که کتاب از مطالبی تشکیل شده که در گذشته به‌صورت مجزایی در جاهای مختلف انتشار یافته است، سعی دارد خط سیر مشترکی را از ورای بررسی موارد متعدد تاریخی و سیاسی به بحث و بررسی بگذارد. در این مقاله، با نگاهی گذرا به اندیشۀ محافظه‌کاری کُری رابین، مؤلف این کتاب، اندیشۀ یادشده باتوجه‌به ترجمۀ فارسی آن موردنقد قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود تا ابعاد دیگری از اندیشۀ محافظه‌کاری نیز، که چندان در نوشتۀ حاضر موردتوجه کافی قرار نگرفته است، مطرح شود.

چکیده ماهیت سیال تحولات سیاسی در دو دهة اخیر موجب شده است اندیشمندان و پژوهش‌گران با هدف امکانِ درک و ارائة تحلیلی‌ واقع‌بینانه از این تحولات به‌سوی حوزه‌های جدید علمی گرایش یابند. در این میان، روان‌شناسی سیاسی کوشیده است که، باوجود پیچیدگی‌هایی که در حوزه‌های متفاوت علمی وجود دارد، میان مسائل روان‌شناختی، جامعه‌شناختی، تاریخی، فلسفی، انسان‌شناختی، و زبان‌شناسی پلی بزند و امکانات جدیدی را برای بازفهمی امر سیاسی فراهم آورد. دانش روبه‌گسترش روان‌شناسی سیاسی به‌واسطة ماهیت چندرشته‌ای، پویا، و کاربردی توانسته است با ارائة تحلیل نو از امر سیاسی افق‌های جدیدی پیشِ‌روی علاقه‌مندان بگشاید. محور اصلی بحث در مقالۀ حاضر معرفی، نقد، و ارزیابی کتاب روان‌شناسی سیاسی است که جان تی. جاست و جیم سیدانیوس آن را گردآوری کرده‌اند و انتشارات «روان‌شناسی» نسخة انگلیسی آن را در 2004 در نیویورک چاپ کرده است. این اثر را محمدرضا جلالی و محمد سعدی به‌فارسی ترجمه کرده‌اند و در سال 1397 در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر، و ارتباطات چاپ و روانة بازار نشر شده است.

چکیده کتاب اسلام در روسیه: سیاست‌های هویتی و امنیتی، اثر شیرین تهماسب ـ هانتر، استاد آمریکاییِ ایرانی‌تبار دانشگاه جرج‌تاون در واشنگتن است که با همکاری دو تن از پژوهش‌گران همکارش در مرکز مطالعات راه‌بردی و بین‌المللی، در سال 2004 در نیویورک به چاپ رسید. این اثر را الهه کولایی، استاد دانشگاه تهران، و دو تن از همکارانش در سال ۱۳۹1 ترجمه کرده‌اند و نشر نی آن را به زیور طبع آراسته است. این کتاب، ضمن بررسی نقش اسلام و مسلمانان در تشکیل امپراطوری روسیه و تحولات پس از آن تا فروپاشی شوروی، بحران هویت و تحولات بنیادین در جهت‌گیری‌های سیاست خارجی روسیة پس از شوروی را بررسی کرده و به تأثیر عامل اسلام در روابط داخلی میان اقوام و فرهنگ‌های مختلف درون فدراسیون روسیه و در روابط خارجی این کشور با کشورهای همسایه، عربی، غربی، و هم‌چنین اعضای اتحادیة پیشین شوروی پرداخته است. از نظر نویسندگان این کتاب، مسلمانان روسیه باوجود تاریخی پُرفرازونشیب و سراسر خونین، هنوز نتوانسته‌اند به وضع دل‌خواه خود دست یابند. گرچه این اثر اطلاعات ارزش‌مندی دربارة درس‌های مرتبط با سیاست و حکومت روسیه در اختیار دانش‌پژوهان قرار می‌دهد، اما اشکالات شکلی و محتوایی بسیاری نیز دارد که باید موردتوجه قرار گیرد. این مقاله تلاش می‌کند تا ضمن معرفی این کتاب، به نقد شکلی، ساختاری، و محتوایی آن بپردازد و برای اصلاح آن در چاپ‌های بعدی، نکاتی پیش‌نهاد کند.

چکیده مسئلة توسعه همواره از موضوعات مهم برای محققان حوزه‌‌های مختلف علوم اجتماعی بوده است. در این چهارچوب، کتاب نگرشی انتقادی به توسعة جماعت‌‌محور، نوشتة مارگارت لدویت، ازجمله‌‌ آثار برجسته در حوزۀ «جامعه‌‌شناسی توسعه» محسوب می‌‌شود. لدویت، که از محققان برجستة حوزة ‌اندیشۀ جماعت‌‌گرایی و عدالت اجتماعی است، در این اثر، به بازاندیشی توسعة جماعت‌‌محور پرداخته است. لدویت هم بر تحولات عینی در جوامع غربی، مانند انگلستان، در بستر جهانی‌‌سازی توجه کرده و هم بر دو نقطة عطف فلسفی قرن بیستم، یعنی پائولو فریره (فیلسوف برزیلی) و آنتونیو گرامشی (فیلسوف ایتالیایی) تمرکز نموده است. به‌نظر لدویت، توسعۀ جماعت‌‌محور مستلزم پویشی میان نظریه و روش است و مجموعه‌دانشی بنا می‌‌نهد که بر عدالت، برابری، و دموکراسی استوار می‌‌شود. هدف لدویت فقط شناختن جهان نیست، بلکه به‌کارگیری آن شناخت برای به‌بارنشاندن تحول است. به‌نظر می‌رسد پیوند نظریه و عمل برای تحول از نوآوری‌‌های لدویت در این اثر است. هدف این مقاله این است که ضمن معرفی اثر مذکور، نقد و ارزیابی آن به دو صورت شکلی و محتوایی و معطوف به جامعة ایرانی بررسی شود.