پژوهشی
علوم اجتماعی
فرهنگ ارشاد
چکیده
انگیزه و هدف اصلی توماس ساموئل کوهْن از تدوین کتاب ساختار انقلاب‌های علمی ارائة تحلیلی در حوزۀ تاریخ فلسفۀ علم و تبیین د‌گرگونی‌ها و استمرار نهاد علم است. کوهْن که تحصیلاتش را در فیزیک (مهندسی هیدرولیک) تا درجة دکتری به‌پایان رسانده است، بیشتر به تاریخ فلسفۀ علم (یا به‌گفتة بعضی، تاریخ و فلسفۀ علم) گرایش داشت. او تحتتأثیر آموزه‌های ...
بیشتر
انگیزه و هدف اصلی توماس ساموئل کوهْن از تدوین کتاب ساختار انقلاب‌های علمی ارائة تحلیلی در حوزۀ تاریخ فلسفۀ علم و تبیین د‌گرگونی‌ها و استمرار نهاد علم است. کوهْن که تحصیلاتش را در فیزیک (مهندسی هیدرولیک) تا درجة دکتری به‌پایان رسانده است، بیشتر به تاریخ فلسفۀ علم (یا به‌گفتة بعضی، تاریخ و فلسفۀ علم) گرایش داشت. او تحتتأثیر آموزه‌های افرادی مانند ماکس پلانک، الکساندر کویره، و جیمز کاننت، رئیس دانشگاه هاروارد در زمان تحصیل نویسنده در آن دانشگاه، به این گرایش علاقهمند شد. علاوهبر این افراد، لودویگ ویتگنشتاین و استنلی کیول بر کوهْن و علاقهمندی او به رویکرد هرمنوتیک بسیار اثرگذار بودند. کوهْن در این کتاب، که در زمان خود (دهۀ 1960) کاری بهواقع نوآورانه بود، مفاهیم مهمی را بهکار میگیرد که شاید مهمترین آن‌ها «پارادایم» و «اجتماع علمی» باشد. مناسباتی که کوهْن بین این دو مفهوم بیان کرده در توسعة جامعهشناسی علم تأثیر فراوان داشته است. هدف اصلی این مقاله بازخوانی نقادانۀ این اثر مهم از دید جامعه‌شناختی است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
مریم اسکافی نوغانی
چکیده
کتاب زوال پدرسالاری، فروپاشی خانواده یا ظهور خانوادۀ مدنی به بررسی دو امکان در وضعیت خانواده در ایران پرداخته است که بهزعم نویسنده می‌توانند هم‌زمان نیز وجود داشته باشند. وی با رویکردی انتقادی سعی کرده است سیاست‌ها و طرح‌های اجرا‌شده در خانواده را ارزیابی کند و با آسیب‌شناسی تشخیص‌ها و راه‌کارها، به راه‌بردهای جای‌گزین دست ...
بیشتر
کتاب زوال پدرسالاری، فروپاشی خانواده یا ظهور خانوادۀ مدنی به بررسی دو امکان در وضعیت خانواده در ایران پرداخته است که بهزعم نویسنده می‌توانند هم‌زمان نیز وجود داشته باشند. وی با رویکردی انتقادی سعی کرده است سیاست‌ها و طرح‌های اجرا‌شده در خانواده را ارزیابی کند و با آسیب‌شناسی تشخیص‌ها و راه‌کارها، به راه‌بردهای جای‌گزین دست یابد. این مقاله به مرور انتقادی این کتاب پرداخته است. بررسی ساختار، شکل، محتوا، و روش تحقیق در این کتاب نشان داد باوجوداینکه طرح موضوع کتاب بحث جدید و عنوان انتخابی بسیار جذاب است و جای کار تحقیقاتی زیادی دارد که می‌تواند زمینهساز پژوهشها و رسالههای تحقیقاتی آینده باشد، ایرادهای اساسی در بخش ساختار دارد، به‌طوری‌که به‌نظر می‌رسد مطالب کتاب انسجام مناسبی ندارد و مطالب اصلی در بخش اول کتاب آمده است و بخشهای بعدی تکرار مطالب فصل اول است. از نظر محتوا نیز کتاب تناقضات مفهومی و نظری دارد و ادعاهای نویسنده استدلال‌ها و شواهد منطقی اقناعکننده را ندارد. از نظر روش نیز این کتاب دچار ابهاماتی است. بنابراین، باوجود عنوان و موضوع خوب، معرفی آن به دانشجویان بهشکل کنونی آن پیش‌نهاد نمیشود.
پژوهشی
علوم اجتماعی
اصغر ایزدی جیران
چکیده
رابطة میان خود و فرهنگ بهعنوان موضوع اصلی مردم‌‌شناسی روان‌شناختی از عرصههای پژوهشی مهمی است که مردم‌‌شناسان را از دیرباز درگیر خود کرده است. کتاب فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه، و کاربرد انسان‌‌شناسی روان‌شناختی (ویرایش دوم 2007) اثر چارلز لیندولم با ترجمة محسن ثلاثی از بهترین و جامع‌‌ترین منابعی است که به معرفی این شاخه ...
بیشتر
رابطة میان خود و فرهنگ بهعنوان موضوع اصلی مردم‌‌شناسی روان‌شناختی از عرصههای پژوهشی مهمی است که مردم‌‌شناسان را از دیرباز درگیر خود کرده است. کتاب فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه، و کاربرد انسان‌‌شناسی روان‌شناختی (ویرایش دوم 2007) اثر چارلز لیندولم با ترجمة محسن ثلاثی از بهترین و جامع‌‌ترین منابعی است که به معرفی این شاخه و جریان‌ها و آثار شاخص آن پرداخته است. کتاب در پنج بخش و سیزده فصل براساس رویکرد تلفیقی خودِ لیندولم سازمان یافته است که در آن رویکردهای روان‌شناختی، مردمشناختی، و جامعه‌شناختی را با بررسی ماهیت پیچیدة سه سطح روان‌‌های فردی، ارزش‌‌های فرهنگی، و سازمان جمعی با یک‌دیگر تلفیق میکند. لیندولم نه‌فقط هویت و فرهنگ، بلکه موضوعات کلاسیک و مهم روان‌شناسی مانند خود، اندیشیدن، عواطف، و اختلال روانی را از طریق میراث مردمشناختی به‌بحث می‌‌کشد. کتاب نقاط قوت زیادی دارد؛ ازجمله مرور دیدگاه‌‌‌های فلسفی، استفادة گسترده از داده‌های تحقیقات میدانی مردم‌‌شناس‌‌ها، قرار‌دادن بحث‌‌‌های مردم‌‌شناسی روان‌شناختی در زمینة بزرگ‌‌تر اتفاق‌‌‌های اجتماع علمی مردم‌‌شناسی، جامعیت در معرفی منابع، و ترکیب بحث‌‌‌های نظری با مثال‌‌‌های تجربی. از نقاط ضعف کتاب نقص در یک‌دست‌دیدن فرهنگ‌ها و جوامع غربی و توضیح‌ندادن اصول، مبانی، و روش‌‌های روان‌کاوی است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
رضا بیگدلو
چکیده
هویت یا پرسش از کیستی و چیستی انسان به‌صورت شکلی از آگاهی تاریخی بروز کرده و دارای کارویژه‌های فردی و اجتماعی متعددی است. در دهه‌های اخیر، باتوجه‌به پیچیده‌شدن روند هویت‌یابی و نیز گستردگی لایه‌ها و ابعاد هویت، گسترش جهانی‌شدن، پیدایش مکاتب و ره‌یافت‌های مدرن و پسامدرن دربارة تبیین مبانی، مؤلفه‌ها و کارکردهای آن، و نیز تأثیر ...
بیشتر
هویت یا پرسش از کیستی و چیستی انسان به‌صورت شکلی از آگاهی تاریخی بروز کرده و دارای کارویژه‌های فردی و اجتماعی متعددی است. در دهه‌های اخیر، باتوجه‌به پیچیده‌شدن روند هویت‌یابی و نیز گستردگی لایه‌ها و ابعاد هویت، گسترش جهانی‌شدن، پیدایش مکاتب و ره‌یافت‌های مدرن و پسامدرن دربارة تبیین مبانی، مؤلفه‌ها و کارکردهای آن، و نیز تأثیر روی‌دادهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در امر هویت‌یابی موضوع هویت برای بسیاری از جوامع به مسئله‌ای مهم و اساسی تبدیل شده است، به‌طوری‌که حتی آن را بحران تعبیر می‌کنند. در ایران هم باتوجه‌به تنوع قومی و زبانی، میراث غنی تاریخی و فرهنگی، تأثیرات جهانی، و عوامل دیگر در دهه‌های گذشته هویت به مسئله‌ای اجتماعی ـ سیاسی و نیز موضوع علمی ـ پژوهشی مهمی تبدیل شده است. این مقاله بر آن است که کتاب هویت ایرانی را از جنبة انتقادی تحلیل و مهمترین ابعاد مثبت و نیز کاستی‌های آن را بررسی کند. دستاوردهای تحقیق بیان‌گر آن است که تعریف‌نکردن عملیاتی مفاهیم اصلی، تکیه بر گفتمان هویتی ایران‌مدار و نادیده‌گرفتن گفتمان‌های هویت‌بخش دیگر، تناقض در مبانی نظری و روش‌شناختی مقالات، تکیه بر دوره‌بندی‌های تاریخ سیاسی، و نادیده‌گرفتن چالش‌های برآمده از رویارویی هویت ایرانی و هویت ملی ازجمله کاستی‌های کتاب است.
پژوهشی
روش‌شناسی
مریم پوست فروش؛ مصطفی تقوی
چکیده
تاکنون روایت‌های متفاوتی درخصوص ماهیت علم و فعالیت علمی ارائه شده است. روی بسکار که از پیش‌گامان واقع‌گرایی انتقادی است، با انتشار کتاب نظریه‌ای واقع‌گرا دربارۀ علم درصدد ایجاد انقلابی کوپرنیکی در فلسفۀ علم است و به‌نظر می‌رسد به‌خوبی از پس آن برآمده است. او برای این منظور به برجسته‌سازی مباحث هستی‌شناسی و توجه هم‌زمان به ...
بیشتر
تاکنون روایت‌های متفاوتی درخصوص ماهیت علم و فعالیت علمی ارائه شده است. روی بسکار که از پیش‌گامان واقع‌گرایی انتقادی است، با انتشار کتاب نظریه‌ای واقع‌گرا دربارۀ علم درصدد ایجاد انقلابی کوپرنیکی در فلسفۀ علم است و به‌نظر می‌رسد به‌خوبی از پس آن برآمده است. او برای این منظور به برجسته‌سازی مباحث هستی‌شناسی و توجه هم‌زمان به ماهیت اجتماعی دانش می‌پردازد. بسکار در این کتاب، که کتابی اصیل و حاوی استدلالهای قوی و نظریه‌های بدیع در فلسفۀ علم است، ضمن انتقاد از برخی مکاتب فلسفی و تبیین نظریۀ علم خود، به مقولات مهمی نیز در فلسفۀ علم اشاره میکند. این اشارات او که با پشتوانۀ فلسفی مطرح میشود، برای محقق حیطۀ فلسفۀ بسکار بسیار الهام‌بخش خواهد بود. از مهمترین این مقولات می‌توان به ملازم‌دانستن واقع‌گرایی هستی‌شناختی و نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی و همچنین نقد نظریۀ صدق تارسکی توسط بسکار اشاره کرد. هدف از این مقاله، که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، بررسی مهمترین اثر فلسفۀ علم طبیعی بسکار و یافتن نقاط ضعف و قوت این اثر است. این کار ضمن مروری مبسوط بر کل کتاب، در وجوه مختلف صوری، کیفی، و محتوایی انجام شده است. در پایان مقاله، چند پیش‌نهاد کاربردی نیز ارائه میشود.
پژوهشی
علوم اجتماعی
حاتم حسینی
چکیده
سال‌خوردگی جمعیت سرنوشت جمعیت‌شناختی محتوم جوامع معاصر خواهد بود. کم‌توجهی به این پدیده می‌تواند پی‌آمدهای آن را به‌مراتب پیچیده‌تر و دشوارتر سازد. تألیف و ترجمۀ متون علمی و پژوهش در این زمینه از مسیرهای اصلی شناخت این پدیده و مدیریت آن است. هدف این مقاله معرفی، ارزیابی، و نقد کتاب سال‌خوردگی جمعیت و اقتصاد نسلی: چشم‌اندازی ...
بیشتر
سال‌خوردگی جمعیت سرنوشت جمعیت‌شناختی محتوم جوامع معاصر خواهد بود. کم‌توجهی به این پدیده می‌تواند پی‌آمدهای آن را به‌مراتب پیچیده‌تر و دشوارتر سازد. تألیف و ترجمۀ متون علمی و پژوهش در این زمینه از مسیرهای اصلی شناخت این پدیده و مدیریت آن است. هدف این مقاله معرفی، ارزیابی، و نقد کتاب سال‌خوردگی جمعیت و اقتصاد نسلی: چشم‌اندازی جهانی است. این اثر از معدود کتابهایی است که در زمینۀ سال‌خوردگی جمعیت به زبان فارسی منتشر شده است. بررسی و ارزیابی کتاب در سه بعد شکلی، ساختاری، و محتوایی انجام شد. نتایج نشان داد که باوجود ایرادهای شکلی، ساختاری، و محتوایی کتاب درمجموع از کیفیت مناسب و مطلوبی برخوردار است. باتوجه‌به تغییرات صورت‌گرفته در ساختار سنی جمعیت ایران و چشمانداز آیندۀ آن، ترجمۀ فارسی این کتاب، گذشتهازاینکه می‌تواند منبع مناسبی برای دانشجویان جمعیتشناسی باشد، می‌تواند مورداستفادۀ جمعیتشناسان، اقتصاددانها، برنامهریزان، و مدیران حوزۀ سیاستگذاری جمعیت نیز قرار بگیرد. پیش‌نهاد میشود در چاپ بعد مترجمان، ضمن اصلاح ایرادهای تایپی، ویرایشی، و نگارشی، در قالب مقدمۀ مترجمان، دلایل خود را در گزینش تنها نه فصل از کتاب اصلی برای ترجمه بیان کنند.
پژوهشی
روش‌شناسی
محمد شجاعیان؛ محمدرضا طاهری
چکیده
فلسفۀ علوم اجتماعی، بهعنوان دانشی درجۀ دوم، عبارت است از تأملات فلسفی دربارۀ ماهیت و دامنۀ علوم اجتماعی و ماهیت تبیین و عینیت. همچنین، بحث «روش‌شناسی» علوم اجتماعی و ماهیت ارتباط این علوم با طبیعی از مسائل پایدار در فلسفۀ علوم اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد مهمترین ایده‌هایی می‌پردازد که در کتاب فلسفۀ علوم ...
بیشتر
فلسفۀ علوم اجتماعی، بهعنوان دانشی درجۀ دوم، عبارت است از تأملات فلسفی دربارۀ ماهیت و دامنۀ علوم اجتماعی و ماهیت تبیین و عینیت. همچنین، بحث «روش‌شناسی» علوم اجتماعی و ماهیت ارتباط این علوم با طبیعی از مسائل پایدار در فلسفۀ علوم اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد مهمترین ایده‌هایی می‌پردازد که در کتاب فلسفۀ علوم اجتماعی: روش‌ها، آرمانها، و سیاستهای پژوهش اجتماعی، نوشتۀ مایکل رووت، مطرح شده است. رووت در این کتاب رویکردی کمال‌گرایانه به علوم اجتماعی دارد و آموزۀ بی‌طرفی در عرصههای مختلف پژوهش اجتماعی را، که نتیجۀ سلطۀ رویکرد لیبرال بر علوم اجتماعی است، تبیین و سپس رد میکند. تأکید بر ضرورت کمال‌گرایانه‌بودن پژوهش اجتماعی و توجه به عرصههای مختلف علوم اجتماعی از نقاط قوت کتاب است. ازسوی‌دیگر، عدم ارائۀ تبیینی از معنای فلسفۀ علوم اجتماعی، بی‌توجهی به تحولات صورت‌گرفته در زمینۀ ایجاد رویکرد کمال‌گرایانه در لیبرالیسم معاصر، و تأکید بر مناسب‌بودن ایدۀ بی‌طرفی برای دولت از نقایص اصلی کتاب است. همچنین، ضرروت دارد مسئلۀ عینیت و نسبیت، به‌ویژه برای کتابی که از رویکرد کمال‌گرا به علوم اجتماعی دفاع میکند، موردتوجه قرار گیرد.
پژوهشی
علوم اجتماعی
ناصر صدقی
چکیده
بررسی مفهوم ایران و هویت ملی در ارتباط با مسئلۀ تنوع قومی و زبانی جامعۀ ایرانی موضوع اصلی مطرح در کتاب ایران در پنج روایت است. نویسندۀ کتاب با ارجاع به واقعیت تنوع قومی ـ زبانی و جغرافیایی جامعۀ ایرانی درصدد ارائۀ خوانشی کثرت‌گرا از مفهوم ایران و هویت ملی است. وی با نقد گفتمان تقلیل‌گرای ناسیونالیستی ایرانیت و هویت ملی را مقوله‌ای ...
بیشتر
بررسی مفهوم ایران و هویت ملی در ارتباط با مسئلۀ تنوع قومی و زبانی جامعۀ ایرانی موضوع اصلی مطرح در کتاب ایران در پنج روایت است. نویسندۀ کتاب با ارجاع به واقعیت تنوع قومی ـ زبانی و جغرافیایی جامعۀ ایرانی درصدد ارائۀ خوانشی کثرت‌گرا از مفهوم ایران و هویت ملی است. وی با نقد گفتمان تقلیل‌گرای ناسیونالیستی ایرانیت و هویت ملی را مقوله‌ای فراتر از عنصر واحد آریایی و فارسبودن میداند و معتقد است باید تمام اقوام و زبانهای ایرانی چون ترکی، عربی، کردی، بلوچی، و ترکمن را در دایرۀ هویت ملی و زبانهای ملی ایرانی قرار داد. نویسنده، براساس چنین نگرشی، به طرح «روایت»های شریعتی، مطهری، آلاحمد، زرینکوب، و مسکوب دربارۀ مفهوم ایران، هویت ملی، مسئلۀ تنوع زبانی، و خصوصاً زبان ترکی می‌پردازد. در پژوهش حاضر، براساس روش تحلیل محتوای کیفی، روایت‌های اندیشمندان یادشده دربارۀ ایران و هویت ملی، براساس بازخوانی مؤلف کتاب، مطرح و بعد دیدگاه‌‌‌های نویسندۀ کتاب درمورد مفهوم ایران و هویت ملی بررسی شده است. در مبحث پایانی هم کاستی‌های تحلیلی و استنادی کتاب ایران در پنج روایت بیان شده است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
مسلم طاهری کل کشوندی
چکیده
این مقاله به ارزیابی انتقادی کتاب مبانی و اصول جامعهشناسی اسلامی، نوشتۀ فرید یونس، خواهد پرداخت. درجهت شتاب‌گرفتن جریان تحول‌خواه در حوزۀ علوم اجتماعی، ضرورت ایجاب میکند با طرح و ارزیابی آثار و تحقیقات علمی اندیشمندانی که در این زمینه اقداماتی انجام داده‌اند، گامی اساسی برای دست‌یابی به مدلی مطلوب از «جامعهشناسی ...
بیشتر
این مقاله به ارزیابی انتقادی کتاب مبانی و اصول جامعهشناسی اسلامی، نوشتۀ فرید یونس، خواهد پرداخت. درجهت شتاب‌گرفتن جریان تحول‌خواه در حوزۀ علوم اجتماعی، ضرورت ایجاب میکند با طرح و ارزیابی آثار و تحقیقات علمی اندیشمندانی که در این زمینه اقداماتی انجام داده‌اند، گامی اساسی برای دست‌یابی به مدلی مطلوب از «جامعهشناسی اسلامی» برداشت و امیدوار بود که از مجموع این تأملات گام مناسبی برای نیل به ذهنیتی روشن دربارۀ «علوم اجتماعی اسلامی» برداشت. روش نقد در این مقاله به این صورت است که ابتدا به معرفی کتاب، مؤلف، مترجم(ها)، و بیان روش‌شناسی نقد حاضر برای رسیدن به توصیفی روشن از کتاب پرداخته میشود و درادامه با تأکید بر وجوه محتوایی و ساختاری کتاب به تحلیل و تفسیری از محتوای آن مبادرت می‌ورزیم؛ تحلیلی که بر یافته‌های تاریخی، جامعه‌شناختی، و دینی نویسنده متمرکز است. تلاش برای شناخت ماهیت اجتماع و جامعه از منظر آموزه‌های اسلامی و ارائۀ ترکیبی از استدلال‌ها و تحلیل‌های تاریخی و جامعه‌شناختی با ارجاع به متون دینی را می‌توان از نقاط قوت کتاب تلقی کرد. ازسویی، فقدان مستندات معتبر تاریخی و مواجهۀ سطحی با آموزه‌های اجتماعی اسلامی را نیز می‌توان بهعنوان نقاط ضعف کتاب حاضر بیان کرد.کلیدواژه‌ها:
پژوهشی
علوم اجتماعی
محمد عباس زاده؛ سجاد مسگرزاده
چکیده
در مقالۀ حاضر، کتاب شهرها و مصرف (Cities and Consumption)، اثر مارک جین (Mark Jayne)، با ترجمۀ فارسی مرتضی قلیچ موردنقد و بررسی قرار گرفت. از مزایای این کتاب می‌توان به ارائۀ دیدگاه‌ها، نظریات، پیشینه‌های تجربی، اسناد، و موردپژوهی‌های مختلف درمورد شهر و مصرف اشاره کرد. ترجمه و نگارش کتاب، باوجود ارائۀ اطلاعات مهم پیرامون شهرها و مقولۀ مصرف حاوی ...
بیشتر
در مقالۀ حاضر، کتاب شهرها و مصرف (Cities and Consumption)، اثر مارک جین (Mark Jayne)، با ترجمۀ فارسی مرتضی قلیچ موردنقد و بررسی قرار گرفت. از مزایای این کتاب می‌توان به ارائۀ دیدگاه‌ها، نظریات، پیشینه‌های تجربی، اسناد، و موردپژوهی‌های مختلف درمورد شهر و مصرف اشاره کرد. ترجمه و نگارش کتاب، باوجود ارائۀ اطلاعات مهم پیرامون شهرها و مقولۀ مصرف حاوی انتقاداتی است که از جملۀ آن می‌توان، بهرغم چاپ دوم کتاب، به غفلت از ویرایش ادبی متون ترجمهشده و دقت کم در ترجمۀ محتوایی متون لاتین اشاره داشت، تاجاییکه برخی از قسمتهای ترجمهشده با متن اصلی کتاب همخوانی قابلقبولی ندارد. همچنین، در ارتباط با محتوای کتاب، تبیین جامعی از رابطۀ شهر، مصرف، و ادعاهای مطرحشده صورت نگرفته است. بهعبارتی، کتاب موردبررسی پیشفرضهای نظری و روش‌شناختی ندارد و عناوین فصلها حول ادعای اصلی انسجام پیدا نکردهاند. جین جایگاه مصرف و مصرفکننده را نتوانسته است در رابطۀ بین ساختار اقتصاد سیاسی و شکل‌گیری شهر مدرن و جامعۀ مصرفی تبیین کند؛ ادعایی که در اغلب بخشهای کتاب دنبال یا اثبات نمیشود. همچنین، ازآن‌جا‌که کتاب مربوط به سال 2006 است، اطلاعات آماری و پیشینه‌های تجربی مورداستفاده بهروز نیستند.
پژوهشی
علوم اجتماعی
سیاوش قلی پور
چکیده
کتاب قومیت و قوم‌گرایی؛ افسانه و واقعیت، پژوهشی دربارۀ منازعات گروه‌های قومی در ایران پس از جنگ جهانی اول تا دهه‌های پایانی سدۀ چهاردهم خورشیدی است. از نظر نویسنده، قومیت و گروه‌های قومی مقوله‌های مدرنی هستند و سابقه‌ای در تاریخ ایران ندارند. سه عامل دولت تمرکزگرا و اقتدارطلب، منفعت‌طلبیِ نخبگان، و نیروهای بین‌الملل در ظهور ...
بیشتر
کتاب قومیت و قوم‌گرایی؛ افسانه و واقعیت، پژوهشی دربارۀ منازعات گروه‌های قومی در ایران پس از جنگ جهانی اول تا دهه‌های پایانی سدۀ چهاردهم خورشیدی است. از نظر نویسنده، قومیت و گروه‌های قومی مقوله‌های مدرنی هستند و سابقه‌ای در تاریخ ایران ندارند. سه عامل دولت تمرکزگرا و اقتدارطلب، منفعت‌طلبیِ نخبگان، و نیروهای بین‌الملل در ظهور این منازعات و شکل‌گیری قومیت سهم داشتند. این کتاب، به‌گونه‌ای زمینه‌مند، قومیت و قوم‌گرایی را در بطن مناسبات سیاسی و اجتماعی داخلی و خارجی بررسی میکند. همچنین، برساختی‌بودن ناسیونالیسم قومی را براساس داده‌های تاریخیِ فراوانْ مستدل می‌سازد. نویسنده درجهت مباحث کتاب دولت فراگیر، برجسته‌کردن اشتراکات فرهنگی، و سیاست تنش‌زدایی را استراتژی‌های مناسبی برای مواجهه با وضعیت چندفرهنگی ایران معرفی میکند. انتقاداتی به این اثر وارد است که می‌توان به این موارد اشاره کرد: کتاب از رویکردهای گوناگونی بدون تلفیق آن‌ها استفاده کرده است و انسجام پارادایمی ندارد؛ مانند اثبات‌گرایان، دنبال معیاری برای تعیین حدود و ثغور قومیت است، اما چنین معیاری وجود ندارد. غالب استدلالهای کتاب درجهت برساختی‌بودن قومیت به هویت ملی نیز اطلاق‌پذیر است، اما نویسنده در‌این‌باره سکوت میکند و به‌نوعی ذات‌گراییِ ملی فرو می‌غلطد، نقش سیاستهای اقتصادی و برنامه‌های توسعه در منازعات قومی را کم‌رنگ جلوه میدهد، و سرانجام، از تأثیر تغییرات اجتماعی مدرن و حضور اجتناب‌ناپذیر «دیگری» در شکل‌گیری قومیت غفلت می‌ورزد.
پژوهشی
علوم اجتماعی
علی کریمی مله
چکیده
هدف این مقاله ارزیابی انتقادی کتاب خشونت و نظم‌های اجتماعی است. خشونت سیاسی جمعی، به‌مثابۀ پدیدهای پربسامد در زندگی جوامع، از دیرباز مطمح‌نظر اندیشه‌ورزان علوم اجتماعی بوده است. آغاز هزارۀ سوم و ظهور اشکال نوین خشونت سیاسی سبب بازتوجه صاحب‌نظران دربارۀ نسبت آن با توسعه شده است. این اثر با پیش‌گامی فکری داگلاس نورث و همکارانش، ...
بیشتر
هدف این مقاله ارزیابی انتقادی کتاب خشونت و نظم‌های اجتماعی است. خشونت سیاسی جمعی، به‌مثابۀ پدیدهای پربسامد در زندگی جوامع، از دیرباز مطمح‌نظر اندیشه‌ورزان علوم اجتماعی بوده است. آغاز هزارۀ سوم و ظهور اشکال نوین خشونت سیاسی سبب بازتوجه صاحب‌نظران دربارۀ نسبت آن با توسعه شده است. این اثر با پیش‌گامی فکری داگلاس نورث و همکارانش، از زاویۀ اقتصاد سیاسی و مطالعۀ تاریخی ـ مقایسه‌ای، می‌کوشد تا چهارچوبی مفهومی را برای درک چگونگی مهار خشونت سیاسی در نظم‌های اجتماعی دست‌رسی محدود و باز ارائه کند. ایدۀ محوری کتاب توضیح منطق بنیادین الگوهای نظم‌های اجتماعی و تبیین چگونگی گذار از حکومت‌های طبیعی به نظم دست‌رسی باز و خشونت‌زدایی از طریق ائتلاف فرادستان یا رقابت سیاسی و اقتصادی است. نقطۀ قوت کتاب برخورداری از ایده‌های نوآورانه، راه‌بردی، بین‌رشته‌ای، و خوانشی انتقادی از نظریه‌های مسلط توسعه و بازآوری نهاد دولت به کانون بحث توسعه است، اما کاستی‌های آن شامل فهم فروکاست‌گرایانه از متغیر خشونت، خوانش غایت‌انگارانه از نظم دست‌رسی باز، پذیرش ضمنی ایدۀ یکتاباوری در الگوی دگرگونی جوامع، و کم‌اعتنایی به نقش روابط نامتقارن قدرت بین جوامع دست‌رسی باز و جوامع درحال‌توسعه است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
زهرا کریمی موغاری
چکیده
کتاب معجزه، بحران و آینده؛ تجربۀ توسعۀ آسیای شرقی، نوشتۀ «ها جون چانگ» و ترجمۀ لیلاسادات فاطمی‌نسب، درپی یافتن علل اصلی توسعۀ موفقیت‌آمیز کشورهای آسیای شرقی است. کشورهای شرق آسیا، که پس از جنگ جهانی دوم کشورهایی فقیر و عقب‌مانده بودند، طی چند دهه به کشورهای تازه‌صنعتی‌شده تبدیل شدند. درمورد علل توسعۀ ...
بیشتر
کتاب معجزه، بحران و آینده؛ تجربۀ توسعۀ آسیای شرقی، نوشتۀ «ها جون چانگ» و ترجمۀ لیلاسادات فاطمی‌نسب، درپی یافتن علل اصلی توسعۀ موفقیت‌آمیز کشورهای آسیای شرقی است. کشورهای شرق آسیا، که پس از جنگ جهانی دوم کشورهایی فقیر و عقب‌مانده بودند، طی چند دهه به کشورهای تازه‌صنعتی‌شده تبدیل شدند. درمورد علل توسعۀ سریع کشورهای شرق آسیا نظرهای متفاوتی ابراز شده است. برخی پژوهش‌گران عامل اصلی موفقیت این کشورها را پیروی از سازوکار بازار و جهت‌‌‌گیری صادراتی دانسته‌‌‌اند، درحالیکه گروهی دیگر بر نقش دولت در حمایت از صنایع نوپا و ارائۀ مشوق‌‌‌های مختلف برای بخش خصوصی به‌منظور سمت‌گیری تأکید کرده‌‌‌اند. ها جون چانگ در این کتاب با مرور تحولات اقتصادی کشورهای شرق آسیا، به‌ویژه کره، نشان میدهد که پیروی از سازوکار بازار آزاد عامل موفقیت این کشورها نبوده و دولت با حمایت‌‌‌های مشروط، موقت، هم‌راه با نظارت کارآمد بر نحوۀ عملکرد بخش خصوصی، و تأکید بر صادرات نقش تعیین‌‌‌کننده‌‌‌ای در توسعۀ کشورهای آسیای شرقی ایفا کرده است. کتاب معجزه، بحران و آینده؛ تجربۀ توسعۀ آسیای شرقی برای پژوهش‌گران و سیاست‌‌‌گذاران ایرانی در شرایط کنونی بسیار ارزش‌مند و راه‌گشاست.
پژوهشی
علوم اجتماعی
خدیجه کشاورز
چکیده
کتاب نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، نوشتۀ رزمری تانگ و ترجمۀ منیژه نجم عراقی، درکی روشن و قابل‌فهم را از اصلی‌ترین سنت‌های فمینیستی به ما میدهد. نویسنده در این کتاب به هفت جریان اصلی فمینیستی پرداخته است: فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیستی، فمینیسم رادیکال، فمینیسم روان‌کاوانه، فمینیسم سوسیالیستی، فمینسم اگزیستانسیالیستی، ...
بیشتر
کتاب نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، نوشتۀ رزمری تانگ و ترجمۀ منیژه نجم عراقی، درکی روشن و قابل‌فهم را از اصلی‌ترین سنت‌های فمینیستی به ما میدهد. نویسنده در این کتاب به هفت جریان اصلی فمینیستی پرداخته است: فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیستی، فمینیسم رادیکال، فمینیسم روان‌کاوانه، فمینیسم سوسیالیستی، فمینسم اگزیستانسیالیستی، و فمینیسم پسامدرن. مقالۀ حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که این کتاب تا چه حد برای فضای فکری و علمی ایران آموزنده و الهام‌بخش است. اثر مدنظر کتابی مهم و مورداقبال در دنیای انگلیسی‌زبان است و مطالب از نظر نظم منطقی انسجام لازم را دارد. کتاب خوش‌ساخت است و ترجمه‌ای سلیس و شیوا دارد. ازآن‌جا‌که زمان زیادی از انتشار ویرایش اول کتاب (1989) می‌گذرد، برخی از رویکردهای مهم فمینیستی در نسخه‌ای که ترجمۀ آن در اختیار ماست، کم‌تر بازتاب یافته‌اند. کتاب فاقد ساختار مناسب کتابهای دانشگاهی است، اما در غیاب ترجمۀ سایر کتابهای نظریۀ فمینیستی برجسته، منبع مناسبی برای دانشجویان و محققان حوزۀ علوم اجتماعی، فلسفه، و مطالعات زنان است. امید است ناشر و مترجم در چاپ‌های آینده آخرین ویراست کتاب (۲۰۱۷) را موردتوجه قرار دهند و آن را به خوانندگان عرضه کنند.
پژوهشی
علوم اجتماعی
طاهره لطفی خاچکی؛ علی یوسفی
چکیده
نوشتار حاضر درپی معرفی و نقد نظریۀ تمایز پیر بوردیو با رویکردی فرانظری است. تحلیل فرانظری تمایز با تأکید بر چهار محور زمینههای فکری و اجتماعی نظریه‌پرداز، مفروضات اساسی و مفاهیم محتوایی، روابط منطقی گزارهها و فرایندهای تبیینی نظریه، و نقد نظریه صورت گرفته است. نتایج تحلیل فرانظری نشان داد جهان اجتماعی بوردیو مملو از توزیع ...
بیشتر
نوشتار حاضر درپی معرفی و نقد نظریۀ تمایز پیر بوردیو با رویکردی فرانظری است. تحلیل فرانظری تمایز با تأکید بر چهار محور زمینههای فکری و اجتماعی نظریه‌پرداز، مفروضات اساسی و مفاهیم محتوایی، روابط منطقی گزارهها و فرایندهای تبیینی نظریه، و نقد نظریه صورت گرفته است. نتایج تحلیل فرانظری نشان داد جهان اجتماعی بوردیو مملو از توزیع ناخوشآیند موقعیت و منابع است و این امر دغدغۀ نظری تمایز را درنزد او برجسته ساخته است. تأثیرات متضاد تفکرات وجودگرایی، ساختارگرایی، و کنشگرایی مارکسیستی نیز علاقه به نظریه‌ای تلفیقی را در بوردیو بهوجود آورده است. وی در این تلفیق بر آن است تا عاملیت افراد را به‌گونه‌ای در نظر گیرد که هم بر ذهن و هم بر ساختار اثر بگذارد. او جامعه را مجموعۀ بههمپیوستهای از میدانها، سرمایهها، و عادتوارهها میداند. طبق نظر او تفاوت در عادتواره، سرمایه، و موقعیت در میدان به تفاوت و تمایز سبکهای زندگی میانجامد. بااینحال، توجه ناکافی به جنبههای اخلاقی کنش، نادیده‌گرفتن نقش احساسات در روند استدلال، و اولویتدادن به منافع، بهعنوان مبنایی برای رقابت اجتماعی، از مهمترین نقدهای وارد بر نظریۀ تمایز بوردیوست.
پژوهشی
علوم اجتماعی
بهارک محمودی؛ عباس وریچ کاظمی
چکیده
این مقاله با هدف مطالعه‌ای انتقادی بر کتاب زندگی روزمرۀ تهی‌دستان شهری (۱۳۹۰-۱۳۹۲)، به‌قلم علیرضا صادقی، نوشته شده است؛ کتابی که حاصل پژوهش مقطع دکتری نویسنده است و اولین چاپ آن به پاییز ۱۳۹۷ بازمی‌گردد. این کتاب از مجموعه آثاری بهشمار می‌رود که در سنتِ نظری ـ روشی آصف بیات نوشته شده است و به‌گفتۀ نویسنده، در ادامۀ کتاب سیاستهای ...
بیشتر
این مقاله با هدف مطالعه‌ای انتقادی بر کتاب زندگی روزمرۀ تهی‌دستان شهری (۱۳۹۰-۱۳۹۲)، به‌قلم علیرضا صادقی، نوشته شده است؛ کتابی که حاصل پژوهش مقطع دکتری نویسنده است و اولین چاپ آن به پاییز ۱۳۹۷ بازمی‌گردد. این کتاب از مجموعه آثاری بهشمار می‌رود که در سنتِ نظری ـ روشی آصف بیات نوشته شده است و به‌گفتۀ نویسنده، در ادامۀ کتاب سیاستهای خیابانی بیات، نوشته به سال ۱۹۹۷، خوانشپذیر میشود. در این مقاله، تلاش کردهایم تا با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به نقد ساختاری و محتوایی کتاب حاضر بپردازیم. حاصل اینکه کتاب بهلحاظ ساختاری به اصول پژوهشی وفادار و حاوی نتایجی بسیار مهم در شناخت تهی‌دستان شهری در دهۀ 1390 است، اما نتایج حاصل از این مطالعۀ انتقادی نشان میدهد که هرچند اطلاعات و شواهد ارائهشده در کتاب، که با روشی مردمنگارانه تحلیل شده‌اند، حکایت از عمق و ابعاد گستردۀ انجام این تحقیق دارند، واقعیت این است که کتاب از نمونۀ اصلی خود، یعنی سیاستهای خیابانی، پا فراتر نگذاشته است. همچنین، بی‌توجهی و کم‌رنگ نشاندادن نقش تهی‌دستان در بازتولید موقعیت فرودستی و بینظمیهای شهری نکتهای است که در طراحی و جمعبندی کتاب حاضر بهچشم میخورد.
پژوهشی
علوم اجتماعی
جواد نظری مقدم
چکیده
نقد آثار دانشگاهی به‌ویژه آثاری که با رویکردی اسلامی در حوزۀ علوم اجتماعی تدوین شده‌اند، از این جهت که بهعنوان منبع درسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی ارائه و معرفی می‌شوند، به تقویت این آثار و زدودن ابهامات متون، کشف قابلیت‌ها و ویژگی‌های آن‌ها، و نیز تولید اندیشۀ اجتماعی در چهارچوب تفکر اسلامی خواهد انجامید. در این مقاله، ...
بیشتر
نقد آثار دانشگاهی به‌ویژه آثاری که با رویکردی اسلامی در حوزۀ علوم اجتماعی تدوین شده‌اند، از این جهت که بهعنوان منبع درسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی ارائه و معرفی می‌شوند، به تقویت این آثار و زدودن ابهامات متون، کشف قابلیت‌ها و ویژگی‌های آن‌ها، و نیز تولید اندیشۀ اجتماعی در چهارچوب تفکر اسلامی خواهد انجامید. در این مقاله، تلاش میشود تا ضمن نقدوبررسی کتاب تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام؛ از آغاز تا دورۀ معاصرِ دکتر تقی آزادارمکی به ویژگیها و نواقص موجود در آن پرداخته و همچنین پیشنهادهایی به‌منظور اصلاح آن ارائه شود. نگارنده ضمن ارزیابی صوری و محتوایی دقیق اثر به این نتیجه رسیده است این اثر نمیتواند پاسخگوی نیاز جامعۀ علمی در حوزۀ اندیشۀ اجتماعی در چهارچوب تفکر اسلامی باشد و بهدلیل فقدان روش و چهارچوب و منطقی مشخص در پژوهش، مسئلهمحورنبودن آن، و نیز اشکالات متعدد ویرایشی و محتوایی ضرورت بازنگری، بازنویسی، و اصلاح آن احساس میشود. اشاره به کاستی‌های شکلی و محتوایی اثر بهمنزلۀ نادیده‌گرفتن امتیازات و وجوه مثبت اثر نیست.
پژوهشی
علوم اجتماعی
عبدالرضا نواح
چکیده
کارل مانهایم جامعه‌‌شناس مجاری ـ آلمانی و از چهره‌‌های اصلی جامعهشناسی معرفت است که کوشیده در فصل کوتاهی و برپایۀ روش‌‌های قیاسی و شهودی با ادبیاتی تاحدی انتزاعی پاسخی برای نابه‌سامانی‌‌های سیاسی حاصل از گسترش دموکراسی در آلمان دهۀ 1930 و مقارن با قدرت‌‌گیری حزب ناسیونال‌سوسیالیسم بیابد. او دموکراسی را تنها پدیدهای ...
بیشتر
کارل مانهایم جامعه‌‌شناس مجاری ـ آلمانی و از چهره‌‌های اصلی جامعهشناسی معرفت است که کوشیده در فصل کوتاهی و برپایۀ روش‌‌های قیاسی و شهودی با ادبیاتی تاحدی انتزاعی پاسخی برای نابه‌سامانی‌‌های سیاسی حاصل از گسترش دموکراسی در آلمان دهۀ 1930 و مقارن با قدرت‌‌گیری حزب ناسیونال‌سوسیالیسم بیابد. او دموکراسی را تنها پدیدهای سیاسی در نظر نمیگیرد، بلکه مقدمۀ آن را گسترش فرهنگ دموکراتیک دانسته و همچنین پیآمدِ آن را نوعی بههمریختگی اجتماعی ناشی از جابهجایی طبقات و ارزش‌‌های مدنی جای‌گزین ارزش‌‌های سنتی اشرافیت بورژوازی دانسته است. مانهایم در این اثر کوشیده است تا فرایند دگرگونی را به زبانی جامعه‌شناختی، اما انتزاعی شرح و تفصیل دهد. بهطور کلی می‌توان گفت مانهایم با تمرکز بر بحث فرهنگ کوشیده است تا نشان دهد که چه عواملی مانع تحقق دموکراسی در جوامع درحالگذارند و درنهایت راهکارهایی را در این زمینه ارائه کرده است.
پژوهشی
علوم اجتماعی
علی یعقوبی چوبری؛ حمیده محمدزاده
چکیده
هدف مقاله بررسی و نقد یکی از مهمترین کتابهای ماکس شلر با عنوان کینتوزی است. این پژوهش به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. شلر در کتاب مزبور به معرفی کینتوزی و همچنین نگاه نیچه به این مسئله پرداخته، درحالیکه او خود تحتتأثیر این فیلسوف نام‌دار آلمانی مفهوم کینتوزی را مطرح کرده و آن را بسط و گسترش داده ...
بیشتر
هدف مقاله بررسی و نقد یکی از مهمترین کتابهای ماکس شلر با عنوان کینتوزی است. این پژوهش به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. شلر در کتاب مزبور به معرفی کینتوزی و همچنین نگاه نیچه به این مسئله پرداخته، درحالیکه او خود تحتتأثیر این فیلسوف نام‌دار آلمانی مفهوم کینتوزی را مطرح کرده و آن را بسط و گسترش داده است. شلر بر این باور است که دنیای مدرن و مدرنیته موجب ساخت عاطفی و احساسی خاصی میشود که او این ساخت احساسی و عاطفی را کینتوزی (Ressentiment) می‌نامد. بهزعم وی، این احساس هنگامی ظاهر میشود که کنش‌گر اجتماعی به تغییردادن وضع اجتماعی تمایل دارد، اما قادر به‌انجام آن نیست. نتایج به‌دست‌آمده از بررسی این کتاب نشان میدهد که باوجود داشتن برخی نکات مثبت از قبیل داشتن بخش یادداشت‌‌ها، نمایۀ موضوعی، و نمایۀ اسامی در انتهای کتاب، که اطلاعات بیش‌تری به خواننده دربارۀ محتوای کتاب و همچنین فهم بهتر مطالب ارائه میدهد، متأسفانه نواقص شکلی و محتوایی فراوانی دارد. برخی از این اشکالات عبارت‌اند از: نیاوردن پاورقی اصطلاحات آلمانی و انگلیسی، اسامی خاص، نداشتن فهرست واژگان در پایان کتاب، وجود اشکالات ویرایشی و نگارشی، ضعف در معادل‌گزینی‌های دقیق، و نایک‌دستی در انتخاب معادل‌ها در فرایند ترجمه.
